ZISTWAR GRAN DOKTER

Laurette Pothin

En zour ti annan en vye madanm avek en vye bononm i ti annan li en pti garson. Sa pti garson ti en bandi bandi bandi! Son manman i donn li larzan pour al aste kafe, i pran tou i bwar. I manze i bwar limonad. I retournen, i al zwe kannet ek son kanmarad i monte i ariv se li. Me son manman ek son papa ti de gran bwarer.

En zour i dir ek son manman, i pou al travay kot en lerwa. I dir li: „Mon piti, lekel lerwa ki ou pou al travay avek?“ I dir i pou al travay kot Gran Grimasye. I dir: „Mon piti, fer sir kot ou ape ale“ i dir „sa ki rant, pa sorti kot sa lerwa.“ I dir: „ A be manman, mwan mon pou ale mwan, me si mon rantre mon pou bezwen sorti.“ I leve i ale. I ariv laba i dir: „Bonzour, mon rwa.“ I dir li: „Bonzour mon piti.“ I dir: „Mon rwa, napa en plas travay pour donn mwan isi, s’il vous plaît?“ I dir li: „Zisteman mon ti pe rod en pti boy. Mon byen kontan ou’n vini, mon a pran ou.“ I dir li: „Be, dormi aswar, demen mon a donn ou en louvraz pour fer.“ I dir li wi.

Lannmen bomaten en zour sanmdi. I dir ek li, i dir: „Mon piti“ i dir „al bazar, ou a pran ou 50 sou bred22, ou a pran ou 50 sou ziromon, ou a pran ou enn roupi lavyann koson, ou a pran ou 3 roupi lavyann bef.“ I dir li wi. I dir: „Be, mon rwa.“ I dir li: „Wi?“ „Donn mwan en papye ek en kreyon!“ I dir: „Be akfer?“ I dir: „Pour mwan marke ki pour mwan al pran.“ I dir: „Ou konn lir, ou, mon piti?“ I dir: „Non, mon rwa, mon pa konn lir.“

I donn li sa papye ek sa kreyon, piti-la i pran, i met ater. I rey lo sa papye. Tour lo tour sa larzan, i met sa larzan ki’n dir li aste sa keksoz la. I rey tour lo tour. I dir: „Ah“ i dir „lontan mon pe rod en pti zanfan pour travay ek mwan konmsa! Sa garson reelman en bon grander garson!“

I ale, i pran tou. Ler i vini, i donn lerwa, i dir: „Mon rwa“ i dir „lala“ i dir „50 sou brenzel, 50 sou ziromon.“ La answit i dir ki’n pran pour sa larzan. I montre tou sa larzan li. I dir li: „Tre byen.“ Me sa lerwa i ti ape al pas an konze senk an Langleter. I ape ale. I konfye li avek son lakaz, me sa zonm ti annan li en kato. I dir: „Sel soz mon rekonmand ou, mon kato pa larg zanmen, Tizan!“ I dir li: „Wi, mon rwa, zanmen mon a larg li.“ I dir byen. Li isi i’n konmans lir, i’n al ouver li en larmwar liv pour sa lerwa la. I’n konmanse. Me sa lerwa zot ti nonm li Gran Dokter. I ti en gran grimasye li. Rwa Gran Grimasye in ale. Isi i konmans lir pov piti. I’n lir, i’n lir tou sa liv ki sa Gran Dokter ti annan. Nek enn, son dernyen liv ki i lir, Gran Dokter pankor lir. Pankor ouver i ankor kole, limenm ki dekole.

Senk an i arive, gran bonnonm i anvoy telegranm pour dir i ape vini. I pa donn sa telegranm pour lir li, i lir limenm. Gran Bonnonm in kwar i’n donnen telegranm pour lir! Be li isi koman gran bonnonm in ale i’n larg kato. Kato in fer labitid ek li, i kontan li terib. Gran Dokter i arive i dir ek li i dir: „Bonzour, mon piti.“ I dir li: „Bonzour Gran Dokter!“ Anfen la i dir li son nouvel, koman i sava? Tre byen. Koman i’n pase isi? Tre byen mersi. Son lakour i byen? I al visite partou, tre byen. I dir: „Mon byen kontan ou louvraz, alor prezan ou al war ou manman. Mon donn ou en bon pe larzan. I donn li en kantite larzan, i ale.

Piti i al kot son manman. I ariv laba i pran tou sa larzan i larg ek son manman ek son vye papa. Manman ek papa i konmans bwar, fini net. Ler i ti kenz zour, i napa en sou. I vini i konmans grat latet ek piti. „Mon piti, larzan in fini. Ki mannyer nou pou fer? Nou napa manze, nou napa isi, nou napa laba.“ I dir: „Manman“ i dir „ou’le fer mwan ganny mon lanmor ek Gran Dokter“ i dir „anfen be demen bomaten, ler ou a leve get anba sa langar ou a trouv en seval nwar.“ I dir: „Pran sa seval, desann dan lavil, ou a vann“ i dir „me fer atansyon, pa vann labrid. Vann seval!“ Manman i dir li: „Wi, mon piti.“ I dir: „Ou antann, manman?“ I dir: „Wi, mon piti!“ Anfen vre bomaten i arive i pran son seval i ale.

E sa zour Gran Dokter osi i’n desann dan lavil. Ler i ariv laba de gran gran dimoun pe konmans pouse depi lerwa gouverner, mon Dye, napa kalite, bann minis, tousala i pouse menm pous son kantite larzan. Gran Dokter i war sa seval, i fini konnen pourdir Tizan. I pous pli for larzan li. Sa madanm i vann li seval. I dir: „Madanm, vann mwan sa labrid ki dan ou lanmen.“ I dir li: „Non, msye, mon pa kapab vann ou labrid, mon piti in dir mwan pa vann labrid.“ I dir: „Ou piti in dir ou pa vann labrid?“ I dir li wi. I dir: „Be, ale alor.“ Tantin i tournen, ek son pwannyen larzan, kantite! I ariv dan lakour, i pran tou sa larzan, i konmans depanse, i bwar menm, bwar i’n bat ater la. Apre kenz zour i napa en sou. I gel ek piti ankor, i konmans plere la.

Piti i dir ek li, i dir: „Manman“ i dir „Be demen bomaten fer ankor parey ou’n fer premye fwa. Ou a war ou en seval rouz.“ I dir: „ Al vann seval rouz. Pa vann labrid.“ I dir li wi. I pran seval i ale. I ariv anba, Gran Dokter in arive li! Gran Dokter pous larzan. Gran Dokter i pran sa seval ankor. I demann tantin aste labrid ankor, tantin pa oule. I dir li: „Be bon, ale!“ E i pa fisi aras sa tantin sa labrid. I pa’n dir li pran.

I arive ek son kantite larzan. I konmans bwar ankor zot de tonton. Ale tantin, ale tonton! Apre kenz zour napa larzan ankor. I konmans pler ek piti ankor. Piti i dir: „Manman, ou pou fer mwan … ou pou vann mwan sa vwayaz! Ou pou fer mwan perdi mon lavi, ou!“ I dir li: „Non, mon piti, mon kapab vand ou?“ I dir: „Be ale, demen bomaten ou a war en seval blan, pran, al vann!“ Vreman i ale, i pran sa seval blan, i desann. Gran Dokter i pous larzan, i pouse larzan, pouse pli larzan lot msye pouse lo seval. Gran Dokter i pran.

Limenm ki’n pran tou le trwa li. Me lannmen ki’n pran seval napa sa de laba kot li, i’n disparet. I konmans lager ek tantin vann li labrid. I dir: „Tantin-o!“ I dir: „La mwan, msye!“ I dir: „Ou bwar ou?“ I dir: „Be wi, msye! Sa menm mon louvraz sa!“ I dir: „Be annou al la deryer dan bar mon a donn ou en pti peg.“ I dir: „Be wi, imsye!“ I anmenn li deryer lanmenm la – nou osi nonm la „kot Temooljee“ la. Menn li deryer Temooljee, i konmans bwar, i donn tantin bwar, tonton bwar, tantin in bwar i’n sou, sou, sou. I dir: „Tantin, vann mwan sa labrid! Mon a donn ou otan larzan ki mon’n donn ou pour sa seval.“ Zot! Sa ler la, ler i ogard Tizan dan lanmen sa tantin i briye, i pa konnen ki mannyer i pou fer. Tantin premye kou pa’n oule, pa’n oule, e trwazyenm kou i dir: „Imsye, pran!“ I dir: „Ah, mersi, tantin.“ I atrap sa labrid dan lanmen tantin. I dir: „Tizan! Pa ou sa?“ Tizan dir: „Be wi, mwan menm, mon met! Ki i annan?“ Tizan i demann li ki annan! Gran Dokter anmenn se li. Prezan i retourn ankor Langleter, li, pour al fit son zoutiy e pou vin konnen ki pou li fer avek Tizan. I anmar Tizan set nen kato. I pey en boy ferm son lakaz partou. I met li dan en pti paviyon, i pey en boy i fer donn manze Tizan, sonny Tizan-la.

I’n ale li. Koman i anbarke, kato in fermen dan en lakaz an fer. Kato i konmans manz sa feray, son pti baget feray. Kato i manze, kato i manze. I dir ek Tizan: „Tizan, mon met! Zis mwan ki kapab tir ou la.“ I dir li: „Wi, mon kato.“ Kato i manze, i manze, i manze, i manze, i manze e senk an i arive. Gran bonnonm pe desann. Gran Dokter pe mont peron, pour al kot son lakaz, kato osi i fini kas sa bar. I fer krkk ek son labek, i kas sa bar feray, i sorti. Kato i sorti, i apoz lo Tizan. Gran Dokter i war kato ler i sorti pour apoz lo Tizan. Nek i tyak tyak delarg en nen. Tyak, tyak i delarg lot. Tyak, tyak i delarg lot. Tyak, tyak i delarg lot ziska son setyenm. Ler Gran Dokter i anvoy lanmen, Tizan i degize, i vin en leg. Gran Dokter osi i degiz ek li, i vin leg li osi. I pran, Tizan. Ale Tizan, ale Tizan. I napa. Ale Tizan! Ler i’n fatige dan ler, i vin en pizon. Gran Dokter osi i vin pizon. Me kot i’n ariv, i’n ariv li pre kot lakaz en lerwa. I war fiy lerwa par lafnet. I pas en pe pre obor lafnet, i koz ek sa fiy, i dir: „Mon a vin kot ou, ou a met mwan dan ou rob.“ I dir: „Wi.“ Sa fiy i ale, i asize. Koman i asize sa pizon nek i pas par lafnet, koman i pas par lafnet nek i tonm ater, i vin en bag. I dir :“Anmas mwan. Met dan ou ledwa!“ Sa fiy i anmase, i met dan son ledwa. Gran Dokter i vin en leg prezan, i traverse, i tir likou, i get anndan. I pa trouv personn. I vire, vir-ki-tourn, vir-ki-tourn.

Lannmen, Gran Dokter i vin kot sa lerwa. I asize i koz koze ek sa lerwa. Me kot li fikse sa lerwa papa sa fiy, sa lerwa i ganny li en boubou lo son lipye. Dan pti senk-er i dir bonswar lerwa, i ale. Lerwa i konmans soufer isi ek sa boubou. Soufer li. Napa dokter ki pa’n vini, i’n al serse pour vin sonny son boubou. Pa byen ditou. Sa garson anler ek sa fiy i dir ek sa fiy:

„Zis Gran Dokter ki kapab geri ou papa. Pour li ganny Gran Dokter la!“ I dir li: „Be anvoy sers Gran Dokter!“ Vre, lerwa i kriy son domestik. I dir: „Ou kapab al en ti kou kot Gran Dokter? Dir li vin war mwan, si ou ple.“ I dir li wi. Zonm i al apel li. Gran Dokter i arive i dir: „Bonswar, mon rwa!“ I dir li: „Bonswar, Gran Dokter! Gran Dokter, mwan annan en boubou la. Pa oule geri. Me mon ogard ou pour ou sonny mwan.“ I dir li wi.

I tir en latizann dan son pos, i pran, i donn sa lerwa, lerwa i met lo son boubou. Lannmen boubou in fini sek. Son sirlannmen i vin ogard nouvel. Ler i arive i dir ek li: „Mon rwa!“ Lerwa i dir: „Konbyen ou a pran mwan pour mon lipye“, i dir, „mon lipye in byen. Konbyen ou a pran mwan?“ I dir: „Mon rwa“ i dir „mon pa pou pran ou naryen, ou konnen, mwan mon en zannimo, mon navig anler koman lo later mwan.“ I pa dir en dimoun, i en zanimo! I dir: „Me mon annan mon bag, i’n tonbe. Ou fiy in ranmase, i’n met dan son ledwa. Donn mwan sa an peyman!“ I dir: „Ou bag?“ I dir li wi. I kriy son fiy anler. Fiy i desann. I arive. I dir li: „Ma fiy! Ou’n anmas en bag pour Gran Dokter, ou?“ I dir li: „Non, papa!“ I dir: „Wi manmzel, ou’n anmase en bag pour mwan“ i dir „la i dan ou ledwa!“ Prezan fiy i touse selon bag, i tous touse, tous touse ziska en ler i tous sa enn. I dir ek li: „Sa?“ I dir li: „Wi, sa menm.“ I dir: „Be bon“ i dir „Be vin serse demen. Demen enn-er.“ Sa ler la, lerwa in bat lazeneral prezan kot pou donn sa bag la, pa pou donn devan zis en dimoun. Bat lazeneral, kantite dimoun in arive.

Gran Dokter depi onz-er i la. I ape veye enn-er, pe fer lapatrol dan lale lerwa, marse, monte desann. Enn-er sa fiy i debout par son balkon anler dan son letaz. I dir ek li: „Msye, mon pa pou donn ou bag dan lanmen. Gob ou bag. Mon pou anvoy ek ou, ou a gobe, veye!“ I dir li wi. Sa fiy i tir son bag. I dir: „Sa ou bag?“ I dir li: „Wi.“ I debout anba ater. „Sa ou bag?“

I dir li wi. I dir: „Veye!“ Prezan li, i fer ‘enn, des’; ler i dir ‚trwas’ i large. Bag i plannen, bat ater. Koman i bat ater, i vin en karo lagrenn mai. Zot! Sa Gran Dokter i degiz li i vin son manman kok satigan sa oter. I konmans anval lagrenn mai tok tok tok tok. Me tou sa lagrenn ki i anvale i vid. Zis enn ki plen i’n tonm dan en fanzon. Me i’n maske avek fler, ti annan fler dan sa fanzon. I konmans manze manze manze manze manze, i’n fini manz tou sa lagrenn vid laba. I vini, son zabo in gonfle gonfle gonfle. Ler i ape fer letour sa fanzon in ariv pre kot fanzon. I degiz li en sat prezan. Sa msye i vini sat li! Tizan la! Koman i travers son likou, i fer sa deryer fanzon, Tizan i tap lo son latet. I koup ora likou. I anval sa latet. Prezan Tizan i aranz li, i’n tourn Tizan! Tizan in ganny laviktwar prezan. La Tizan i marye avek sa fiy. Apre i retourn kot son manman.

Mon al gete, Tizan i tap mwan en kou-d-pye i anvoy mwan la!

Source:

Creolica, 26 juin 2007 – Sirandann ! Zanbaget ! Contes créoles des Seychelles, Sibylle Kriegel & Ingrid Neumann-Holzschuh (eds). Collectés par A. Bollée et I. Neumann-Holzschuh. pp. 34-38