ZISTWAR GASPAR EK TI DYAK

(M. Samuel Accouche)

Kont ek Lezann Vol 1., (1990) Lenstiti Kreol, Lans-O-Pen, pp. 137-146

Ti annan en fwa en zonm ki ti apel Gaspar. Zanmen i’n deza riye dan son lavi apar zour son maryaz ler i ti annan 30 an. Gaspar ti gran parey en zean. I ti osi dominer e mesan parey en lyon. I ti annan en gran pouvwar dan sa landrwa kot i ti ete, pouvwar parey en lerwa. Anpandan avek son laport salon ti touzour annan en sab byen koupe ki ti servi pour koup likou nenport ki dimoun ki i pa ti tonm dakor avek sa ki i ti fer. Tou dimoun dan sa landrwa ti bezwen apel li gran sennyer.

I ti annan gran moustas, karabi ek labarb. Son lizye ti touzour rouz konmsi piman ti’n tonm ladan. Ler i ti koz avek son bann travayer i ti koz ledan sere. Parfwa ler i ti koz avek lakoler i ti menm grens son ledan. Menm son madanm Fefe ti per e ti tranble ler son mari Gaspar ti koz for e grens ledan.

Dan sa lavil ti trouve annan en tou pti zonm. Menm ki i ti pti i ti byen brav. I ti apel Ti Dyak. I pa ti zanmen per personn, nenport ki grander ki zot ti ete. Ler i ti’n ganny laz 20 an, i ti ankor parey en pti garson 11 an. En zour i ti dir dan limenm,

— “Be bon, tou le zour mon pe tann dimoun pe koze ki gran sennyer Gaspar i mesan e terib e ki tou dimoun i bezwen per li ensi byen ki son madanm ki tranble ler i koz for. Me pa mwan…

Ti Dyak ki per li. I kapab nenport ki grander ki i ete e i kapab koz pli for ki fer li plezir ouswa grens son ledan avek lakoler parey zot dir mwan i abitye fer. Me mwan mon ava aret son lelan.” I ti kontinyen,

– “Mon a montre li ki mannyer pti lars i zet gro pye dibwa ater e ki napa oter ki ler ou’n sape ou pa you ariv ater.”Alors Ti Dyak ti deside al gamy kontak avek sa gran msye Gaspar. Sa zour i ti 1ev byen granmaten. Ti en zour Lendi. I ti al direk kot lakour Msye Gaspar, konmsi ti en landrwa ki i ti’n abitye ale.

An arivan kot baro sato, i ti war plizyer gardyen avek zot fizi debout devan baro. Ti Dyak avek son gran lardyes ti dir, “Bonzour, bonzour tou dimoun.”

Bann gardyen ti dir avek li, “E ou la pti banben, eski sa i en mannyer pour dir bonzour sa?”

Ti Dyak ti demann avek zot, “Be ki mannyer zot ti oule mon dir bonzour?”

Bann gardyen ti dir avek li, “Ou pa kapab dir, “Bonzour bonzour bann msye, e byen poliman? Eski ou konnen dan ki lakour ou’n vini la?”

Ti Dyak ti reponn, “An tou ka, mon konnen ki mon pa dan lakour ni lyon ni tig.” I ti kontinyen, “Zonm ki per en zonm parey avek li i pa en zonm, i en kapon. I pa bon ni pour donn manze koson.”

Bann gardyen ti dir, “Annou anvoy li kot gran msye koumsa son bay i ava arete.” Zot ti demann avek li “Ki ou bezwen isi?” Ti Dyak ti dir avek zot,

“Sa ki mon bezwen zot tou ki la zot pa pou kapab satisfer mwan. Mon pa bezwen personn antre zot tou ki la. Mon bezwen war zot sef.”

Zot ti demann avek li, “Akfer ou bezwen war gran msye?”

Ti Dyak ti reponn, “Mon oule ganny en koze avek li.”

“Be ou, ou konnen avek ki ou pe demande pour al ganny en koze?”

Ti Dyak ti reponn avek son ton ensolan, “An tou ka mon krwar ki mon pe al ganny en koze avek en dimoun parey mwan. Me pa avek en bebet feros.”

Bann gar-dyen baro ti demann avek li, “Eski ou konnen ki kondisyon gran msye i koumsa? Ki si i dir ou en keksoz oubyen si i donn ou en louvraz ki ou trouv dir e ou ankoler i annan en sab anpandan devan laport salon ki i sot ou likou avek? E si Li osi i ankoler akoz sa ki ou’n fer pa dan son faver ou osi ou a ganny drwa sot son likou avek sa sab?”

Ti Dyak ti dir, “Sa menm sa kalite dimoun ki mon ti pe rod en koze avek. Koumsa si pa li i a mwan.”

Bann gardyen ti dir, “Be bon pour ou bon lagel nou pou fer ou war gran msye. Si

taler menm nou pa war ou lekor ek ou latet sote pe al antere, be oumenm zonm.”

Ti Dyak pa ti fil zot, i ti dir, “Me si mon pa sipoze mor en zour akfer mon ti ne?”

Tou sa ki ti reste pour zot dir li ti, “Be bon, ale. Gran msye pe asize dan balkon sato. Al war li e ou a dir li tou sa bann bon bon parol parey ou’n dir nou. La ki nou a konnen si vreman ou en zonm.”

Ti Dyak ti al direk dan direksyon Msye Gaspar ki ti pe asize lo son balkon. Letan ki i ti pe ale, deryer bann gardyen ti pe dir avek kanmarad, “Dan en pti moman son pti grannwar i a geri.”

Ti Dyak ti mont lo balkon e ti dir, “Bonzour Msye. Ki i dir?”

Msye Gaspar pa ti konnen ki i ti pou fer avek son lekor, parski zanmen ti’n deza arive ki en dimoun ti’n vin devan li e dir li bonzour dan en ton malelve koumsa e anmenmtan demann avek li ki i dir, konmsi i ti son batya.

Son ledan ti komans grense avek lakoler. I ti dir avek Ti Dyak, “E twa bougdi pti malelve. Sanmenm mannyer ki ou’n trouve pour vin apros en zonm parey mwan? E koumsa menm ki ou konn dir bonzour?”

Ti Dyak ti demann avek li, “Eski ou ankoler?”

Msye Gaspar ti’n plis ki ankoler me i ti mazin sa promes ki i ti’n fer ki si i dir nenport ki dimoun ki i ankoler, sa dimoun ti a kapab sot son likou. Alor i ti mazin son likou e i ti dir avek Ti Dyak,

“Me non, mon pa ankoler, me selman mon dir ou ki sa pa en mannyer pour vin dir bonzour en gran personnaz parey mwan.”

Ti Dyak ti get sa sab anpandan e dir, “Be bon, si mon’n fer ou ankoler, ou nek dir mwan, pa bezwen ou kasyet pour dir, parski mon’n pare pour ou. Si pa ou i a mwan.”

Msye Gaspar ti’n fini demoralize apre lafason ki Ti Dyak ti’n koz avek li. I ti demann avek “Be ki mannyer ou’n fer pour ariv isi lo mon balkon san ganny eskorte par en gardyen ?”

Ti Dyak ti demann avek li, “Be ou ankoler pour sa?”

Gaspar ti mazin son likou ankor en fwa e i ti dir, “Non, mon pa ankoler, me selman personn pa’n deza ganny sa gran lardyes ki ou ou’n gannyen pour vin kot mwan lo mon balkon san ki enn mon gardyen i eskort zot.”

Ti Dyak ti dir avek li, “Be bon, si ou ankoler nek dir mwan. Pa bezwen per.”

Msye Gaspar ti dir, “Mon pa ankoler mon’n dir ou me selman mon oule fer ou konnen ki mannyer lord i marse isi dan mon sato.” Apre i ti kontinyen, “Ki ou’n vin fer isi?”

Ti Dyak ti reponn, “Mon’n vin war si mon ti a kapab ganny en plas travay kot ou.”

Msye Gaspar ti demann avek li, “Me ki travay ou kapab fer, en pti boug parey ou?”

Ti Dyak ti dir avek li, “Mon pti pti grander me mon kapasite ki move.”

Msye Gaspar ti sakouy son latet e ti dir dan limenm, “Ki mon pou kapab donn li pour fer pour li ankoler pour mwan kapab ganny sans sot son likou?” I ti dir avek sa pti tonton, “Bon, mon krwar ki kot ou’n vini ou konn tre byen mon kondisyon isi.”

Ti Dyak ti reponn, “Ou pa ankor dir mwan. Ki mannyer mon a fer pour mwan konnen?”

Msye Gaspar ti dir avek li, “Ki mannyer tanzantan ou demann mwan si mon ankoler? Ou kapab pa’n tann en dimoun dir mon kondisyon travay isi?”

Ti Dyak ti reponn, “Sa ki mon konnen i zis sa ki sa gardyen ti dir mwan taler. Ler

mon ti demande pour war ou i ti dir mwan ki isi se ou si en dimoun i ankoler ler i pa’n dakor avek nenport ki keksoz ki ou’n dir li, oubyen avek sa ki ou’n donn li pour fer, ou pou koup son likou avek ou sab e si ou ou ankoler avek nenport ki dimoun ki travay se ou, sa dimoun i annan pour sot ou likou avek sa menm sab.”

Msye Gaspar ti dir, “Be bon alor, ou’n konn byen kondisyon, e alor mon ava donn ou en pti lasanm pour dormi.” Koman son lanvi sot likou en dimoun ti’n pas avek li, i ti dir avek Ti Dyak, “Pour ozordi, ou ava al larg sa gro toro nwanr ki ou war laba e ou ava anmenn li bennyen. Apre ou ava retourn avek li dan son park.”

Sa toro ki Gaspar ti pe anvoy Ti Dyak bennyen la, personn pa ti kapab koste obor, eksepte limenm li Msye Gaspar. Koman Ti Dyak ti’n tann dimoun koz lo plizyer keksoz ki konsern Msye Gaspar, i ti’n fini mazinen ki i ti pou fer. I ti pran en bout lakord byen for e fer en nen ladan. I ti anvoy sa dan en kote lapat sa toro mesan. Apre i ti anmar en lot lakord avek lake toro. I ti ser son lapat ek son lake avek park. I ti al sers en gro rakor kaoutsou e met avek robinen. I ti ouver delo e i ti komans larg dan lizye toro. Toro ti komans kriy lasasen. Ler Msye Gaspar ti tann sa leokri terib, i ti krwar ki toro ti pe touy Ti Dyak e pe kriy touzour dan lakoler.

Gaspar ti dir avek son gardyen, “Al vitman kot park sa toro mesan e al war ki pe pase, si toro pa ankor deza ekstermin sa pti banben malelve.”

Gardyen ti al kot park. An arivan laba, olye war toro pe touy Ti Dyak, i ti war sa pti tonton pe tres toro. Toro ti nek pe ale vini e pe kriy lasasen. Ler sa gardyen ti war sa, i ti tay deswit kot Gaspar e dir, “Gran Msye. vin gete ki kriyote sa pti boug pe fer avek ou gro toro. ”

Ler Gaspar ti tann sa, i ti tay deswit pour al gete. Ler i ti ariv kot park, son lalang ti oule sorti telman ki i ti’n fatige taye. La i ti war Ti Dyak pe kontinyen biyard toro avek rakor delo. Gaspar ti’n fini ankoler. I ti demann avek Ti Dyak, “E ou la bougdi bebet, ki kriyote ou pe fer avek mon toro?”

Ti Dyak ti reponn, “Mon pe benny li, pa ou i ti dir mwan?”

Msye Gaspar ti demann li, “Be ou’n deza war dimoun benny bef koumsa?”

“Mwan koumsanmenm mon’n aprann benny zot, sirtou toro mesan,” Ti Dyak ti reponn.

Msye Gaspar ti kriye, “Arete deswit, e pa les mwan war ou pe fer en tel kriyote ankor!”

Ti Dyak ti demann li, “Eski ou ankoler?”

Msye Gaspar ti mazin son likou. I ti dir, “Non, mon pa ankoler me selman pa fer sa ankor.”

Ti Dyak ti repran, “Be konmsi mon war ou byen ankoler.”

“Non,” Msye Gaspar ti repete, “Mon mannyer koz for ki koumsa.”

Ti Dyak ti kontinyen, “Kan ou santi ou ankoler pa bezwen per pour dir mwan.”

Msye Gaspar pa ti reponn. I ti fer son gardyen larg toro apre i ti al kot son madanm an grensan son ledan avek lakoler. Son madanm ti’n fini per. Gasper ti dir, “Fefe, ou kapab krwar en pti bougdi koumsa sepa kote i sorti pou vin fatig mon latet isi se mwan?”

Son madanm ti reponn, “Si i pou donn ou latak plito fer li kit travay e al se li.”

Gaspar ti dir, “Sa i en keksoz danzere sa ki ou pe dir mwan. Ou pa i konnen ki mon lord isi ki koumsa? Si nenport ki dimoun i arive ankoler dan mon louvraz mon annan pour sot son likou e osi si mon ankoler i a sot sa ki pour mwan?” I ti kontinyen, “Alors zis sa ki mon kapab fer i nek esey tou fason pour mwan kapab fer li ankoler pour mwan kapab sot son likou, sa pti bandi la. Sa en bon lanmerdman ki mon’n al rode e ki mon pa kapab demerd mwan avek.”

Sa swar ler i ti pou al dormi, Gaspar ti sey mazinen ki louvraz i ti pou donn Ti Dyak pour li ganny sans koup son likou. Lannmen bomaten i ti dir avek son madanm, “La mon latet i ankor fermal. Ou a krwar mon oule ganny tansyon.” I ti kriy Ti Dyak e dir avek li, “Ozordi ou pou al netway dan lakaz sa lisyen, e apre ou ava benny li byen avek savon ek delo tyed. Ler ou a’n fini fer sa, vin dir mwan.”

Gaspar ti’n donn Ti Dyak sa louvraz an krwayan ki sa gro lisyen mesan ti a devor li. Me Ti Dyak ti annan lot lide. I ti al rod en bout lakord ase long. I ti fer en la e i ti anmar son lot bout byen sere avek en poto. I ti sof delo e tir li lo dife zis avan i ti bwi. I ti vid dan en ferblan. Apre i ti al rod li en bon fwet. I ti pran sa delo byen so e bat lo sa lisyen mesan par plas e anmenmtan i ti fwet li lo son deryer. Sa lisyen ti komans kriye. Pli i ti kriye, prezan ki Ti Dyak ti donn li.

Afors tann kriye, Gaspar ki ti pe lir zournal lo balkon ti dir avek gardyen, “Al gete ki pe arive laba kot sa pti bandi pe benny Popo, parski mon tann en gran leokri.

Sa gardyen ti ki apel Rono ti degaze pour ale. An arivan i ti war lisyen avek en la dan

son likou ki ti’n anmare avek en poto. Ti Dyak ti pe ansonm li an mor avek en fwet e an menm tan ti pe bat delo so lo li. Rono pa ti kapab get lontan. I ti taye e al raport sa ki i ti’n war avek son

sef. Msve Gaspar ti kit lir zournal e taye pour al war pour limenm. An arivan, i ti war Ti Dyak pe kontinyen ansonm lisyen avek fwet.

Gaspar ti kriye, “E ou pti bandi, ou pe touy mon lisyen!”

Ti Dyak ti reponn, “Mon pe benny li. Kisisa ou ankoler?”

Msye Gaspar deswit ti reponn, “Non, me sa pa en mannyer tret en lisyen. Arete.”

Ti Dyak ti aret ansonm lisyen. Msye Gaspar ti fer gardyen larg Popo ki ti’n demi feb avek bate. Answit i ti dir avek Ti Dyak, “Al dan lakour laba e mon a donn ou en louvraz pour fer. Me sa voyaz si pa ou i a mwan.”

Ti Dyak ti al kot sato. Dan son leker i ti dir, “Mon krwar i ava ou.”

An arivan kot lakour, Msye Gaspar ti dir avek Ti Dyak, “Ou’n fer soufer mon lisyen, me aprezan mon oule ki ou ava fer mon madanm kontan. Ou war sa kort tenis ki la obor mon sato? Mon oule ki ou is mon madanm dan son kales e fer set letour sa kort, pandan ki mwan mon pe asize dan mon balkon pour mwan war si ou pe fer byen.”

Ti Dyak ti dir avek li, “Be ou dir mwan mon pou fer ou madanm kontan, be si i riye

ou pou ankoler?”

Msye Gaspar ti dir, “Me non, mon pa pou ankoler. Okontrer mon a pli kontan.”

Ti Dyak ti dir, “Be bon alor.”

Alor Msye Gaspar ti dir avek son madanm, “Fefe, al abiy ou e antre dan sa kales, sa pti banben i ava trenn ou ladan e i ava fer set letour sa kort tenis, pour li akonplir son latas e si i pa resi mon pou sot son likou avek mon sab.”

Son madanm ti anbark dan son kales. Msye Gaspar ti pran son pozisyon lo balkon. Ti Dyak olye komans al is kales, li osi i ti anbark dan kales e may madanm Gaspar dan likou. I ti komans anbras li e satouy li. Madanm ti komans riye, “kwa-kwa-kwa!” Ler Msye Gaspar ti tann sa gran riye i ti vin gete. Ler i ti war sa ki ti pe pase, i ti tonm sek ater. Son difil leker ti’n kase. Madanm ti marye avek Ti Dyak e zot ti viv byen ansanm. Napa met ki pa war son met.