TIZAN KAKALANDYE

Eric Magnan

Alor en bo zour ti trouv annan en msye, i’n marye. Letan ki son madanm i ti anvwadfamiy alor i ti tonm dan en depi. I dir avek li: “Mon mari, pour mon gerizon zis marse rod mwan en pe delo ki napa grenouy.“ Son mari i dir li: “Bonn fanm, ou sipoze mo kapab ganny dilo ki napa grenouy?” “Wi, mon mari, ou kapab gannyen, rode pour mwan! Sa menm mon gerizon.” Toudmenm, sa msye i al pran son brok, i marse. I ale, i ale. I pas kot premye larivyer. I dir: “Isi la, sa delo, ki la, napa grenouy ladan?” Grenouy kriye: “Kwenk, kwenk, kwenk.” I dir “Ah!” i dir “Kel maler!” I al pli devan i marse. I rezwenn en lot larivyer ankor. I dir: “Isi sa delo, napa grenouy?” Grenouy i kriye: “Kwenk, kwenk, kwenk.” I dir: “Ah” i dir “Kel maler! Kel move sans!” I mars ankor. Annefe i’n kont li sis larivyer. Partou kot i’n arive tou grenouy in reponn, i’n kriye kwenk, kwenk, kwenk, pour dir ki i annan grenouy.

I’n marse, sa pov zonm. I’n fatige. Sa gro soley! I ale i ariv kot en ti sours. Sa delo byen kler! I dir: “Sa delo napa grenouy?” Pa reponn person. I dir ankor: “Dan sa delo napa grenouy?” Pa reponn. “Dan sa delo napa grenouy?” Pa reponn menm. I ale, i koste obor sa delo. I ranpli son delo. Me ler i’n fini ranpli aprezan li osi i swaf. I pran pti morso, i goute. Goute, se dimyel! I dou! I konmans bwar son kantite aprezan. Delo in dou. I bwar, i bwar, i bwar. Ler i fer rezon pour marse, son vant i’n lour e i pa kapab marse. Dimyel i konmans soul li tou anmenmtan. I lev son brok, i depoz par deryer ros. Nek i tonm lanmenm obor ros, i dormi. Pa kapab marse.

En ti moman apre Konper Lelou i traverse i dir: „Get mon delo. Delo in abese! Me i annan kelken ki’n bwar mon delo! Be mon a bezwen konnen!“ I konmans pran loder, i fer letour ros, i war bonnonm ki’n tonbe ater. I ale i dir: „Han Han! Be alor ou ki fin bwar tou mon delo la.“ Sa pov zonm i sote dan son sonmey, i dir: „Ah, eskize Msye Lelou! Mon madanm i anvwadfamiy, alor dan sa sityasyon i dir mwan rod en pe delo pour li ki napa grenouy. Me dan mon marse, mon pa’n konnen si sa pour ou. E kanmenm mo’n zwenn sa enn ki napa grenouy. Me mwan osi, avek mon laswaf, mon lafatig, mo’n pran morso, mon’n bwar. Alor ek sa pwa lafatig soley mon’n tonm la, mon’n repoze. Se poukwa ki ou’n vin zwenn mwan la. Be dir mwan konbyen ou delo ki mon’n pran, mon a pey ou.“ Lelou i dir ek li: „Be pour mon peyman, ler ou madanm i ganny zanfan, alor sa zanfan, promet mwan ki ou a fer mwan kado.“ Zonm i aksepte i dir: „Wi.“ Lelou i dir: „Ou asir mwan?“ „Wi!“ „Tre byen!“ Toudmenm i dir: „Be, ale!“ I dir: „Be ou madanm, ou madanm apepre konbyen-d-mwan i anvwadfamiy?“ Bonnonm i dir: „Sis mwan.“

Reelman trwa mwan i arive ankor son madanm i ganny zanfan, i fer en garson. Alor i apel li Zan-Ti-Kal-Kal-An-Dye. Be Ti-Kal-Kal-An-Dye koman i’n ne pour ensi dir i konn koze, i marse! Ler i’n fer trwa mwan, lelou i fer rezon i dir: „Be sa madanm in ganny zanfan“ i dir „Me solman i sipoze ki i ankor en pe an bazaz.“ Toudmenm i al get resilta. Ler i ariv laba i dir: „Bonzour Msye, Madanm“. Zot reponn li: „Bonzour Per Lelou!“ I dir zot: „Madanm, mo vin war mon konmisyon alor ki msye ti pronmet mwan.“ Sa madanm i dir li: „Wi, sertennman, me solman i ankor feb, i ankor an bazaz! Les li grandi ankor en morso!“ Lelou i dir: „Wi, tre byen.“

Ler lelou in remarke ki anviron dan 18 mwan in pase, i dir: „Be la i bezwen bon.“ I koste lakour, i koste. Manman i dir avek li: „Tizan in al lekol!“ i dir „Be mon a pran son manze, mon a met anler dan grennyen. Be ou, Lelou, antre anler al kasyet. Ler i a vin pran son manze alor ou a tyonbo li, ou a manze!“

Tizan i sorti lekol i arive. Son manman i dir:“Tizan-Kal-Kal-An-Dye! Be ou konnen pourdir ou dezennen mon’n depoz anler akoz mon ti pe sorti. Me i dan grennyen. Monte, al manze.“ Tizan i dir: „Wi manman!“ I mont mars leskalye, i taye, taye, i ariv anler. Kot dernyen mars i fer son rezon, i konnen lelou i la. I degiz li, i vin en ti lera. I vini i monte i konmans fer tord. I pas obor manze, i bek morso manze i tay dan kwen laba. Lelou i dir: „He! Sorti la, pti banben! Sa manze sa pa pour ou, sa manze Ti-Kal-Kal-An-Dye!“ Lera pa okip li, lera i fer bor, i vini i bek ankor morso manze. Lera i tay dan lot kwen laba. „He, ti fan-d-gars, les manze Ti-KalKal-An-Dye la!“ Toudmenm lera i vin ankor i beke, ziska ler i fini manz tou son manze. I desann, i al lekol.

Veye lelou. Enn-er i sonn, enn-er e dmi. I desann, i dir: “Be madanm, ou’n anbet mwan! Me Tizan pa’n vini dezennen ditou.“ Sa madanm i dir: „Be sertennman! I’n vini, i’n manze, i’n ale.“ Lelou i dir: „Be mon’n war zis en ti lera ki’n traverse la. Tanzantan i’n vin beke ziska i’n manz tou manze.“ Sa madanm i dir: „Be ou ti a tyonbo li! Sa limenm, Tizan-Ti-Kal-Kal-AnDye!“ „Ah, be mon’n al donn li en sans, mon pa’n konnen. Sa menm mon’n pouse! Sa madanm i dir: “Be demen mon a sanz en lot plan! Mon a anvoy li kas brenzel dan zarden. Me ou tranpe dan touf brenzel. Ou a bezwen fer en fason ou a sezi li.“ Lelou i dir wi.

Lelou byen gran maten i’n traverse i’n al tranpe dan zarden dan touf brenzel. Manman Tizan i dir: „Ti-Kal-Kal-An-Dye, al dan zarden al kas en pe brenzel, nou a ganny bouyon pour onz-er pour dezennen ler ou sorti lekol.“ I dir: „Wi, manman.“ Reelman i ale. Ler i arive dan zarden i fer rezon, i konn lelou i la. Ti-Kal-Kal-An-Dye i degiz li i vin en gro mous brenzel. I konmanse youn youn youn. I traverse obor lelou, i vini i kas brenzel. „E ti! Kit sa la, brenzel pour Ti-Kal-Kal-An-Dye sa!“ Me Tizan i anvole. I pran brenzel, i anmenn i al met laba deor. I anvol ankor youn, youn, youn. Vini, i kas lot brenzel. Lelou i dir: „Sorti la, move zensek.“ I fini kas tou son brenzel. I anmenn kot son manman. I parti i al lekol.

Li lelou veye veye, napa. I sorti i dir: „Be bonnfanm“ i dir „mon a manz oumenm!“ Sa madanm i dir: „Be i’n kas brenzel, be lala, i’n anmennen.“ Lelou i dir: „Be mon’n war zis en gro mous ki’n vini la i’n kas brenzel.“ I dir: „Be limenm, akoz ou pa ti tyonbo?“ „Be ki bannla pou fer avek li?“ Manman i dir: „Be, pa sa, be demen se vandredi, alor vandredi apre-midi se zot labitid zot al bennyen dan lanmar. Be mon a met li en ti langouti12 rouz. Ler ou ariv laba ou a kriye ou a demande lekel ki Tizan-Ti-Kal-Kal-An-Dye langouti rouz. Ou a konn lekel. Sa ki ou a war, i dan sa langouti rouz, ou a bezwen konn pourdir limenm. Zis limenm ki annan. Ti-Kal-Kal-An-Dye i ale i dir avek son bann zanmi lekol: „Be la ozordi mon pou dan en move sistenm. Lelou pou vin manz mwan. Be la, sa ti langouti rouz ki manman in koud pour mwan, mon pou desir tou pour partaz avek sakenn enn morso. Ler lelou i a vini pour demande lekel ki Ti-Kal-Kal-An-Dye-Langouti-Rouz nou tou nou pou reponn: „Nou ki la TiKal-Kal-An-Dye-Langouti-Rouz. Zot tande, mon bann zanmi?“

Reelman kan gran lelou i traverse zot pe bennyen bennyen fer zot tapaz. Lelou: „Lekel ki Tizan-Ti-Kal-Kal-An-Dye-Langouti-Rouz?“ Premye limenm ki sote i dir: „Nou tou ki la Tizan-Ti-Kal-Kal-An-Dye-Langouti-Rouz!“ Lelou i sote i gete i dir: „Sorti en kou dan delo la, mon a sey war verite.“ Zot sorti tou parey! Ki pou fer? Lelou i retournen, i dir ek manman: „Madanm, mon a manz oumenm! Be mon pa’n ganny li.“ Be, sa madanm i dir: „Ki mannyer?“ I dir: „Me zot tou zot an langouti rouz!“ „Zot“ i dir be sa Tizan la! Be, sel rezon ki mon pou fer, tanto mon a raz son latet kler. Mon a met li dormi en pe devan laport. Ou, mon a kit lakaz ouver, ler ou ou a vini aswar ou a tate. Sa ki ou a trouv latet i kler ou konn pourdir limenm. Pran manze.“ Lelou i dir li: „Wi.“

Reelman Tizan i sorti lekol i vini. Son manman i met son latet kler. Me li i pa fer for li! Aswar i tonm dormi dan son plas. Son manman i pran li, i met li i obor laport. Me i pa dormi ditou, i fer sanblan i dormi i ronfle. Papa i dormi, manman i dormi. Tizan ale i pran sizo e i koup tou seve son papa. I pran lakol, i pran i’n kol kol partou dan kole. I pran son papa, i roul dan son plas devan laport, li i pran plas son papa. Lelou i arive dan lannwit. Koman i vini i war ki laport i ouver, i pas lanmen i gete. Sa enn gran menm devan laport la ki napa seve! I dir: „Be sa limenm!“ I tyonbo li, nyanm-nyanm!

Lannmen bomaten ler i leve, bonnfanm i sorti i al alim dife. I dir: „Mon mari, pa leve?“ „Wi, mon pe leve menm taler. Konmsi mon lekor pa tro byen.“ I leve i fer dite. „Mon mari be vin bwar dite.“ „Wi, mon ape vini menm en ti moman.“ Set-er i sonnen. „Me mon mari me ki sa ki’n ariv ou zordi, ou malad?“ „Non, bonnfanm, mon ape vini menm!“ Me toudmenm sa madanm in pran son morso magari i’n pran i’n met lo dife. E bonnfanm ler i’n gete – n’ariv dan set-er edmi pou al lo wit-er – i vin gete ki mari n’ariv li. Dekouver! I dir: „Ah Tizan“ i dir „ou fer loulou manz ou papa, Tizan! Mon touy ou!“ I dir: „Be non, manman“ i dir „pa mwan ki’n fer manze, se ou!“ Tizan i sorti i travers lakwizin, i pran en kwiyer magari pe bouy lo dife. Nek i pran kwiyer, i tranp ladan. I konmans taye. Sa manman nek i konmans kriye. „Bare, bare, bare!“ Bann dimoun ti pe travay. En kantite zot travayer i dir: „Ki’n arive?“ Tizan i dir: „Aah, zot! Donn mwan en sans pase, get manman i oule touy mwan ozordi, akoz mon’n pran en kwiyer magari pour mwan manze. Mo ti’n lafen, e pa ti ankor ler tire.“ I dir: „Aah be, sa madanm i oule touy ou ek sa baton akoz sa? Be, les sa zanfan pase!“ Tou i les li pase, e i ale. I taye taye i zwenn en lot group dimoun ankor pe travay. Sa madanm i kriye: „Tyonbo!“

Be Tizan-Ti-Kal-Kal-An-Dye i fer parey ankor i dir: „Gete! Pardonn mwan, manman pe touy mwan akoz ki mon’n pran en kwiyer magari, mon lafen!“ I dir „Be pour sa, les li ale!“ Tizan in taye i’n ariv obor en larivyer byen profon. Ki i pou fer? Napa semen pour li traverse. Nek i degize i vin en gale lanmenm ater. Son manman osi dan son vini, lizye in trouble avek transpirasyon avek lafatig tou. Koman i arive i debout obor sa larivyer, i pa war Ti-Kal-Kal-An-Dye. I fer rezon, i get ater, i war sa gale. I anmas sa gale, i dir: „Be ou, Tizan-Ti-Kal-KalAn-Dye, si ou ti la, mon ti fer ou sa!“ Koman i anvoy sa ros i tonm par lot kote. Tizan i dir: „Mersi manman!“ Koman i dir „Mersi manman“, sa fanm pa demande ki per i dir nek i lanse dioubouik14! Koman i sote nek i pas an pasan i noye konpletman. Tizan i ale i al debrouy son lavi dan en lot fason. I viv ere ziska de no zour. I fou mwan en kou-d-pye, i anvoy mwan la.

Source:

Creolica, 26 juin 2007 – Sirandann ! Zanbaget ! Contes créoles des Seychelles, Sibylle Kriegel & Ingrid Neumann-Holzschuh (eds). Collectés par A. Bollée et I. Neumann-Holzschuh. pp. 13-17