TIZAN EK ZANN ROZER

François Finesse (Baie Lazare)

Alor en zour ti trouve annan en lerwa ki ti annan li en fiy. Me son fiy ti lekol e i ti pas tou son legzamen. Alor en zour met lekol i dir avek son papa lerwa: „Mon rwa, alor ou fiy in fini tou son lekol, alor prezan ou lentansyon pour rod en plas travay pour li?“ Alor lerwa i dir avek son fiy: „Ma fiy, ki travay ou’le aprann?“ Alor sa fiy i dir: „Papa, mon ti voudre vin en zardinyen.“ Lerwa i dir: „Ma fiy, sa en dernyen metye pour ou.“ Anfen reelman, ki ou a fer, alor lerwa i fer li en gran zarden e i fer vin legren partou dan tou pei. Alor tout ti pare. Sa fiy i konmans plante e ler i plante zis wit zour, tou son legim ti bon. Ant lot en zour enn son legren ti tarde pouse, e kan i ti pouse i ti pous en pye ponm, e sa pye ponm ti ganny trwa brans e sak brans ti annan trwa ponm. Alor en zour enn son ponm ti mir e i dir: „ Papa, mon ponm pe mir.“ E papa i dir: „Les li byen mir.“ Me son lannmen kan i al gete, ponm fin disparet. Alor lerwa i fer bat lazeneral, i dir: „Sa ki a kapab vey ponm mon fiy i a marye avek mon fiy e i a komann mon pei.“

Alor ti vin tou kalite dimoun e tou sa pa ti reisi. Alor ti trouv annan en zenn garson nonmen Tizan e i dir mon rwa, mon’n tande ki ou pe rod en dimoun ki kapab vey ponm ou fiy, i a marye avek ou fiy e i a komann ou pei.“ Alor lerwa i dir: „E twa en ti banben, konman ki ou kapab fer?“ Alor Tizan i dir: „Mon rwa, les mwan fer.“ Alor lerwa i dir Tizan: „Konbyen larzan ou bezwen pour ou zouti ki ou a bezwen pour servi?“ Tizan i dir: „Mon rwa, donn mwan zis trwa selen.“ Alor Tizan i pran son trwa selen i desann bor lanmer kot malbar, i dir: „Vann mwan 25 sou piman, en kann e en kanif.“ Alor Tizan i monte i montre lerwa son zouti. Lerwa i riye: „Ha ha, sanmenm ki ou apel zouti?“ Alor Tizan i monte avek larmen lerwa. An arivan kot zarden zot ferm li dan zarden. Anviron diz-er diswar en sonmey ti pran li, e kan i ti reveye i sote e i gete. Ponm i ankor la. Alor Tizan i konmans manz son kann. Kan i fini manze, sonmey i ganny li ankor, e i revey ankor, e konman i reveye i pran son kanif i koup son ledwa, i pas piman ladan.

Ou menm ou konnen piman i brile e i pa kapab dormi. Zis ver minwi i antann en son loraz zekler e lesyel i ouver. Alor Tizan i pran son revolver i tir en kou an direksyon sa tapaz. E i antann dir „zot moustik“, e alor Tizan ti tir trwa fwa akoz i ti annan trwa bal avek li. Alor gran Zann Rozer i dir: „Ki sa zonm ki frap mwan trwa kou bal?“ Alor Tizan i reponn: „Mwan Zande-Brav ki pe vey ponm manmzel. Sa manmzel pa kapab ganny en ponm avek ou!“ Alor Zann Rozer i dir: „Ou Zan-de-Brav, mon oule ki dan enn-an enn zour ou travers se mwan. Mon reste ant lesyel e later, e si ou pa vin se mwan dan enn-an enn zour, lesyel e later a ranverse e les innocents a peye pour les coupables.“

Alor lizour i fer, lerwa, son fiy e solda tou i monte pour al war ki’n ariv avek Tizan. An arivan zot war Tizan entak, e ponm osi. Alor zot kas ponm e zot desann avek dan pale. Alor lerwa i fer en gran festen, i envit tou gran-gran msye pour manz sa ponm. Alor Tizan i dir: „Mon rwa, avan ou manz sa ponm, demann mwan ki mannyer e konman mon ti fer pour ganny ou ponm.“ Alor Tizan i dir: „Mon rwa, alor i annan en nonmen Zann Rozer, e i reste ant lesyel e later, e ti dir mwan fodre mon ariv kot li dan enn-an enn zour. Si mon pa vini, i dir mwan lesyel e later a ranverse e les innocents a peye pour les coupables.“ Alor Tizan i dir avek lerwa ki i ava ale. Alor lerwa i dir: „Mon garson, avan ou ale mon a donn ou sa ki mon ti promet ou.“ E Tizan i dir: „Mon rwa, kit lanmenm kan mon a retournen.“

Alor prezan Tizan i ale e i ti’n mars li apepre sis mwan e i pa ti ankor zwenn en lakaz. Anviron nef mwan Tizan i trouv en dife anviron isi ziska apepre Langleter. Ler i mank li trwa zour avan enn-an enn zour, i rankontre en lakaz ki annan en vye tantin, e i dir „Bonzour gran tantin“; e tantin i dir „Bonzour mon piti, e ki ou anmennen isi lafyev maladi parski depi later i later zanmen mon’n deza trouv dimoun vivan pas isi.“ Alor Tizan i dir: „Tantin, mon pe al kot en nonmen Zann Rozer, ou kapab esplik kote i reste?“ Alor sa tantin i dir: „Mars pli devan, ou ava rankontre mon gran ser ki pli vye ki mwan e i a kapab esplik ou pli byen.“ Alor lot tantin i dir li menm soz e i anvoy li kot son pli gran ser ankor. An arivan kot sa pli vye tantin, i rakont son voyaz e sa tantine i dir li: „Tizan, Zann Rozer i annan li trwa fiy: Zann, Zanneton e Mari. Alor ou a war Zann e Zanneton ki desann pour zot pran zot ben, ou a kasyet ou dan en touf banbou akote e ou a les zot ale san fer zot vwar ou. Pli tar apre ou a trouv Mari i vini i a tir son lenz i a met lo basen e ou a kasyet son lenz.“

Alor reelman tou sa ki tantin ti dir li tou ti arive, e ler Mari ti vin pran ben, Tizan ti kasyet son lenz. Alor Mari ti kriye pandan trwa fwa e Tizan ti sorti e ti rann li son lenz avek kondisyon ki i a anmenn li kot son papa. E Mari ti dir wi. Alor zot ale tou-le de ziska kot son pale son papa. Alor Mari i dir avek Zan: „Reste la menm, apre ou a vini.“ En bon moman apre Zan i dir: „Bonzour msye madanm manmzel.“ E gran Zann Rozer i dir Mari al ouver laport baro e Tizan i a rantre. Alor Tizan i donn gran Zann Rozer en pwannye-d-men, i santi li menm ki i pa en zanfan.

Alor Zann Rozer i dir Mari: „Al sers de ti lapeti pour nou“, e Mari ti anmenn de barik. Alor Zann Rozer i dir avek Tizan: „Enn pour mwan e enn pour ou.“ Alor Zann Rozer i pran son barik i tap lo son zenou e bouson i anvole e i konmans bwar en sel lalenn. Alor Tizan i dir: „Mwan avan mon bwar mon bezwen ferm ou avan.“ E Tizan i sorti i al kot Mari an pleran. E Mari i dir „Tizan lontan ou ti a fin bwar avan papa ou ti a mazin sa bag ki mon ti donn ou.“ Alor Tizan i ale i bwar en sel kou e kan i ti fini i ti tap sa barik en kou-d-pye e ti tonm lo lili. Alor madanm Zann Rozer i dir gri, sa vedir en ti non gate: „Fer ale sa garson, i pli for ki ou.“ Alor gran Zann Rozer i riye: „Ha ha, sa i pour mwan sa mon ser.“ Alor Zann Rozer i dir Tizan: „Demen nou pou al travay serye.“

Alor lannmen maten zot monte e Zann Rozer i dir: „Azordi mon a travay e mon a montre ou. E demen i a ou tour.“ Alor gran Zann Rozer i konmans travay koupe pyose dan sa bann kap ros e gran-gran pye dibwa. E pandan ki i pe pyose, mai pe pouse raporte e rekolte. E kan zot desann sa gran stor ti fin plen avek mai. Alor gran Zann Rozer i dir avek Tizan: „Demen ou tour.“ Alor lannmen i donn Tizan en gran kouto, en pyos e en las. Alor Tizan i monte e i konmans koupe. Maler! Kouto i ploye, pran las e pyos, tou i ploye menm. Maler menm sa.

Alor Tizan i asize i plere. Anviron onz-er Mari i dir: „Papa, Tizan pe travay dan bwa, ou pa donn li en pe manze?“ – „A wi, Mari. Al anmenn en pe manze pour li, parski en zonm pa kapab travay san manze.“ Alor Mari i ariv kot Tizan, i dir Tizan: „Ki ou gannyen?“ Alor Tizan i reponn: “Ou papa i oule touy mwan isi.“ E Mari i dir: „Tizan, ou ti a mazin mon bag ki dan ou ledwa, ou ti fin fini lontan.“ Alor Mari i dir: „Manze Tizan, e mon a travay dan ou plas.“ Alor Mari i konmans travay. Kan zot desann, sa gran stor ti plen avek mai e tandi ki deor partou ti en kantite. Alor madanm gran Zann Rozer i dir: „Gri, fer ale Tizan.“ E Zann Rozer i dir: „A, fis mwan lape.“ Zann Rozer i dir Tizan: „Demen mon pou al fer en sato lo delo e apre demen mon oule ki ou fer enn parey.“ Alor gran Zann Rozer i konmans travay i pran kat ros i met dan delo e en ti moman en gran sato ti fini monte zoli e admirab. Alor Zann Rozer i dir: „Demen ou tour.“ Alor Mari i dir avek Tizan: „Demen dernyen paryaz, si ou pa kapab, ou pou mor.“ E Mari i dir Tizan: „Demen ou a pran ou sa pirog anba langar, ou a pran ou kat ros, ou va met dan kat kwen lanmer. Sa dernyen ros ki ou mete dan lanmer ou a pran sa bag ki dan ou ledwa e ou a met lo sa ros. Sa ros pou koul anba lanmer, e kan sa ros pou remonte, avan ki i kit delo, atrap sa bag, parski si ou pa atrape, i pou reste kole e grave lo sato.“ E pandan ki Tizan pe vey sato monte, i pas en pwason volan, e Tizan i oubliye ki i pe fer, e sato i monte bag i reste grave lo sato.

La-la maler menm sa. Ki ou a fer? Alor Tizan i al kot lerwa sa vedir gran Zann Rozer, e i dir tou fini, vin gete. Alor zot konmans vizite. Alafen tou annord zot vwar en bag e gran Zann Rozer i monte, an arivan se li i dir avek Mari: „Ki ou gannyen dan ou ledwa?“ E Mari i dir: „Mon ti ganny koupe dan mon ledwa.“ E gran Zann Rozer i dir: „Les mwan vwar.“ E i met sa bag dan son ledwa, e son ledwa koupe i vin byen. Alor prezan Mari avek Tizan tou le de pou mor. Alor Mari i dir avek Tizan: „Tizan, annou sove.“ E alor sa de zenn zot konmans pran lafwit, e ler gran Zann Rozer i konpran, ti tro tar. E Tizan e Mari ti marye tou le de e zot ti viv ere.

Source :

Creolica, 26 juin 2007 – Sirandann ! Zanbaget ! Contes créoles des Seychelles, Sibylle Kriegel & Ingrid Neumann-Holzschuh (eds). Collectés par A. Bollée et I. Neumann-Holzschuh. pp. 23-26