Tizan Ek Beber Set Latet

(Sours: Veyez 2 – Seksyon Resers Divizyon Kiltir)

Kont ek Lezann Vol 1., (1990) Lenstiti Kreol, Lans-O-Pen, pp. 53-61

Dan en pei, ti annan en lerwa ek en larenn ki ti annan trwa gran fiy. Lerwa degre ti kontan zot, pa ti konnen lekel ki i ti kontan plis. Son madanm parfwa ti oule krwar ki lerwa ti kontan son trwa fiy plis ki li. En zour bomaten. lerwa ti ganny en move sok letan son pli gran fiy pa ti ariv atab, koman son labitid, pour bwar dite. I ti mont dan son lasanm e i ti dekouver ki son fiy ti’n disparet. Lerwa ti trouv sa byen drol akoz son fiy pa ti zanmen kit son lasanm tan ki i pa ti ankor bwar dite. Deplis, si i ti’n deside sorti avan ler dite, i ti a’n trouv en fason pour les son papa oubyen son manman konnen. Madanm lerwa ti konsol son mari an dizan ki zot fiy ti’n petet al fer en pronmnad e taler i ti ava retournen. Me ti pas trwa zour e personn pa ti trouv okenn siny sa fiy.

Wityenm zour apre ki son fiy ti’n disparet dan lannwit, lerwa ti tann konmsi en tranbleman-d-ter. I ti trouv sa byen drol akoz malgre ki dan son rezyon ti pas tranbleman-d-ter, la pa ti son rafal. En frison ti mont avek li. I ti doute ki ti annan kek move keksoz pe pase me i pa ti fisi devinen kwa. Sonmey ti ganny letan pran li ankor san ki i ti arive mazinen ki sa tranbleman-d-ter ki i ti’n fek tande ti pe anons li disparisyon son dezyenm fiy.

Letan i ti dekouver sa bomaten, ti’n fini tro tar. Prezan i ti a bezwen kontant li avek zis son enn menm fiy ki ti reste li. Malgre sa, son lespri ti’n gard an souvenir de zimaz, enn son premye fiy, lot son dezyenm fiy. Lerwa ti reste trwa zour dan ladetres. Son katriyenm zour i ti ordonn solda pour fer en pti lakaz an fey lwen avek pale pour met son dernyen fly dormi ladan anka ki li osi i ti a disparet aswar dan son lasanm.

Dek ki 8enm zour depi ki son dezyenm fiy ti’n disparet ti aprose, lerwa ti fer son fiy monte byen boner pour al dormi dan sa pti lakaz aranze espesyalman pour li. En bon moman apre ki fiy lerwa ti’n ale, Ti Zan ti trouve pas kot sato lerwa an souflan. Sa letan lerwa ti ape parwaz en pe dan son lakour. Koman i ti tann sa soufle, lerwa ti aprose pour gete lekel sa dimoun. Letan i ti war poudir Ti Zan ki ti ape soufle, i ti kriye,

“E twa pti banben! Be ki ou ape fer? Pa ou war poudir mon lakour in an dey?”

Ti Zan ti lev son lizye anler e relman i ti trouv paviyon an bern. I ti demann avek lerwa,

“Be lekel ki’n mor mon rwa?”

Lerwa ti reponn: “Konstanman enn mon fly in disparet. La i reste mwan enn dernyen. Mon’n bezwen fer en pti lakaz lwen avek lakour pour li dormi ladan sankwa li osi i a disparet.”

Letan lerwa ti fini koze, Ti Zan pa ti dir nanryen. Okontrer i ti komans soufle ankor. Lerwa ti dir li: “Be ou konmans ankor! Taler mon a fer fou ou dan kaso!”

Ti Zan pa ti ni okip li. I ti fer konmsi i pa ti’n tann naryen. I ti desann ankouri borlanmer an souflan. Lerwa deryer, ti pe degorze pour fer Ti Zan aret soufle.

Pli tar, Ti Zan ti retourn lo menm bor an souflan menm. Lerwa osi ti ankor deor. I ti kriy avek Ti Zan,

“Me manrten! Ou pa ankor oule arete soufle?”

Ti Zan ti kontinyen soufle menm.

Lerwa ti dir, “Be ki sa, ou pa tande letan dimoun i koz avek ou?”

Ti Zan olye aret soufle, ti komans boufonn lerwa. I ti bat son lanmen e danse anmezir ki i ti soufle. Lerwa ti kriy son solda pour fer li per me ler solda ti apros li, Ti Zan pa ti ganny okenn lafreyer. Letan i ti’n fatige fer son bann grimas, i ti pran son semen e al kot li.

Zis set er, letan son manman ti’n komans ganny sonmey, Ti Zan ti ouver laport, e apel son pti lisyen. I ti al kot sa lakaz kot sa fiy lerwa ti ape pas lannwit. Letan i ti ariv laba fiy lerwa ti demann li. “Ki ou vin fer la sa ler dan ou lenz sal? Akoz ou pa al dormi? Taler man pa konnen si bebet i a vin sers mwan. Ale! Les mwan an pe! Ou pa i war la mon dan en traka?”

Ti Zan pa ti bouze kot i ti ete. I ti dir avek prenses, “Okontrer les mwan reste la avek ou. Petet mon a kapab anpes sa bebet pran ou pour al avek.”

Prenses ti kontinyen pous li menm. Me Ti Zan pa ti fer okenn pa. I ti kontinyen koze menm,

“Be si mon arive anpes sa bebet pran ou pour al avek, ou a marye avek mwan?”

Prenses ti sezi letan i ti tann parol Ti Zan. I ti dir, “Kwa! Mwan marye avek ou! En dimoun sal e devergonde parey ou!”

Ti Zan ti dir: “Dir mwan si ou a marye avek mwan. Taler bebet i a ganny letan vin sers ou.”

“Plito bebet i vin pran mwan si mon konnen pou marye avek ou. Ek sa ou pe oule ensiste ki mon marye avek ou! Les mwan an pe konmela menm!”

O menm moman ki zot ti ape diskite, Ti Zan ek prenses ti tann en tranbleman-d-ter. En gran lafreyer ti mont avek Prenses. I ti konnen poudir ti napa bokou letan avanler bebet ti ava pe al sepa ki kote avek li. Ti Zan li ti fer konmsi i pa ti okouran ditou sa ki ti pe al arive. Selman i ti get byen si son sab ti dan son kote. Koman i ti fini get son sab, i ti get ankouri kot laport e i ti war en gro bebet set latet ki ti pe antre pa par pa. Prenses, koman i ti trouv sa pe aprose, ti perdi konnesans. Saler pa konnen ki ler Ti Zan ti’n is son sab, pare pour debout avek sa bebet. Son lizye ti dan en sel pozisyon. Alor i ti war fasilman ler sa bebet ti anvoy enn son latet devan pour pik li avek son dart. Ti Zan pa ti tarde, i ti sot enn son latet avek son sab. Bebet ti anvoy ankor enn son latet. Sab Ti Zan ti fer li al reponn lapel ater. Enn deryer lot, Ti Zan ti arive koup tou le set latet sa bebet ki apre sa ti tonbe long ater. Sa moman, prenses pa ti ankor reganny konnesans. Ti Zan ti koup en bout lalang dan sak lagel sa bebet, e met dan son tabatyer. Apre i ti fer koul set gout disan sa bebet lo lalang son pti lisyen. Koman i ti’n fini fer sa. Ti Zan ti pran kadav sa bebet, trennen e al zet dan en rigol pa tro lwen avek lakaz lerwa. Apre i ti pran semen pour al se li.

Dan senk er bomaten, konman Ti Zan ti ariv se li, i ti pet en gro petar. Tou dimoun an kontan lerwa ti leve dan zot sonmey. Dan lannwit lerwa ti’n tann tranbleman-d-ter. Son lespri pa ti an pe. Tou-d-swit i ti anvoy son bann solda al gete si son fiy pa ti’n disparet. Letan solda ti retournen, zot ti retourn avek prenses. Lerwa, dan son kontantman, ti fer reini en kantite dimoun pour fer en gran parti. Dan en pti moman en kantite dimoun ti’n reponn sa lapel. Lakour lerwa ti deborde avek zot.

Letan tou sa bann dimoun ti pe anmize, en malbar ti ape anmas koko dan bwa. Pli sa malbar ti anmas koko, pli i ti ariv obor lakaz kot prenses ti’n pas lannwit. Obor kot Ti Zan ti’n zet sa bebet ti annan en kantite koko. Malbar ti avanse pour anmase. Dan pe anmas koko, son lizye ti tap lo sa bebet set latet. Premye kou ti pas li en lafreyer ki ti donn li lanvi taye. Me apre ti pas li en nide. I ti dir dan limenm, “Si mon anmenn sa bebet kot lerwa e mon dir li mon ti touye avanler ti vin sers son fiy, mon ava petet ganny maryaz. Si mon ganny maryaz, koumsa mon ava arete fatig mwan dan bwa tou le bomaten!” I pa ti tarde, nek i ti vid tou koko ater, met tou le set latet sa bebet dan son goni e lekor sa bebet i ti met dan en fitakon e desan anba kot lerwa.

Dan milye parti, lerwa ti war malbar antre tou tranpe avek transpirasyon, en goni lo son latet, en bebet anpandan avek en fitakon lo son zepol. I ti rode ki sa malbar ti pe anmennen. Letan malbar ti’n depoz tou son fardo ater, lerwa ti demann li, “Be ki ou’n anmennen isi se mwan, malbar?”

Malbar ti reponn li, “Mon rwa, mon vin montre ou sa bebet ki’n pran ou de fiy e ki yer swar, si pa ti mwan, i ti a’n pran ou dernyen fiy. Mon rwa, yer swar mon’n tranp pour li. Zis minwi mon ti okip li ! La i la! Get li byen, mon rwa.”

Parol malbar ti enpresyonn lerwa. I ti fer aret parti pour li fer malbar rakont tou bann zenvite ki mannyer i ti’n arive detrir sa bebet e alor sov son fiy. Tou dimoun ti’n dres zorey letan malbar ti pe akont son swadizan lavantir. Letan i ti’n fini setaki ti lager pour tir portre sa bebet voler.

Me ti annan en dimoun ki pa ti ape partisip avek zot sa moman. Sete laprenses. I ti nepli rapel sa ki ti’n arive son lavey. Me ler i ti’n tann zistwar sa malbar, i ti remarke poudir tou sa ki i ti’n akonte ti antyerman en mansonz. Toudmenm sa, i pa ti dir nanryen. Selman i pa ti dakor letan son papa ti anons li ki i ti pou fer li marye avek sa malbar. Alor i ti dir avek son papa, “Papa, mon pa ti a dakor marye desito. Mon ti a pli kontan tann en pe zistwar ankor lo sa bebet. Sa dimoun ki a rakont pli bon zistwar i a marye avek mwan. Koumsa nou ava trouve si sa malbar in rakont laverite.”

Lerwa ti dakor avek nide son fiy. Kantmenm sa, i ti fer malbar reste dan pale.

En kantite dimoun ti raport kot pale pour rakont zot versyon lo sa bebet. Me ziska prezan, malbar ki ti’n rakont sa ki pli satisfezan. Ariv en ler, lerwa ti dir avek son fiy ki tou dimoun dan pei ti’n rakont selon zot versyon, me dapre li, malbar ki ti’n akont sa ki pli bon. Alor i ti dir avek son fiy ki fodre i marye avek sa malbar.

Me son fiy ti dir li, “Be dan en touf bannann, pa tro lwen avek nou pale i annan en lakaz. Sa garson ki reste ladan pa ankor vin isi ditou. Ler mon a’n tann son versyon, mon a deside si mon pou marye avek malbar.”

Alors lerwa ki ti byen kontan son fiy ti anvoy solda al apel sa garson ki son fiy ti’n dir pa ti ankor raport kot pale. Ki sete sa garson? Ti Zan!

Letan bann solda ti ariv kot Ti Zan, zot ti dir li ki lerwa ti bezwen li kot pale. Ti Zan ti reponn zot, “Si lerwa i bezwen mwan, dir li anvoy son kales ki i al pronmen ladan pour vin sers mwan.”

Bann solda ti retoumen. Koman zot ti arive zot ti eksplik lerwa akoz zot pa ti’n vin avek Ti Zan. Dek ki lerwa ti’n tann zot lesplikasyon, i ti al dir avek son fiy fodre met li pare pour marye avek malbar akoz i pa ti pare pour sakrifye son kales pour al sers sepa lekel. Prenses ti sipliy avek li pour fer koman sa garson ti’n demann li, ziska finalman lerwa ti dakor.

Pa menm tro lontan, Ti Zan ti debarke kot pale dan kales, son kannson ranpli avek later rouz, son pti lisyen dan son lebra. Tou dimoun anndan ti’n ganny gro latet dan son plas. Me li Ti Zan, byen alez, ti komans soufle. Ler i ti’n fatige soufle i ti dir avek lerwa, “Ou rapel zour ki mon ti ape soufle koumsa ou ti mank fer ou bann solda anferm mwan? Dir mwan ou rapel sa mon rwa?”

Lerwa ti balans latet pour dir ki i rapel. Apre sa Ti Zan ti konmans rakont fil an egwir ki mannyer li i ti’n sov laprenses.

Avan ler Ti Zan ti’n fini rakont son versyon, malbar ti komans kriye, “Mon rwa, pa ekout sa vermin! Napa pli gran manter ki sa!”

Prenses ti dir son papa ki fodre anpes malbar fer tou sa tapaz akoz i ti nepli tann sa ki Ti Zan ti pe dir. Me malgre lerwa ti fer kler ki fodre reste trankil, malbar ti kontinyen demanti Ti Zan.

Anfen, Ti Zan ti fini rakont tou sa ki i ti annan pour rakonte. “Ou ankor ensiste poudir mon en lalang, malbar?”

Toudswit malbar ti reponn li, “Ou’n vin blage isi! Mwan ki’n touy sa bebet!”

Ti Zan pa ti dir li nanryen. I ti anvoy son lanmen dan son pos, e tir son pti tabatyer. Avanler i ti ouver, i ti dir avek lerwa, “Mon rwa, ouver tou le set lagel sa bebet e gete si zot lalang i entak.”

Lerwa ti leve kot i ti ape asize. I ti kriy en solda pour ouver tou le set lagel sa bebet e i ti egzaminen. I ti remarke ki sak lalang ti mank en bout. Ti Zan ti ouver son tabatyer e i ti dir avek lerwa, “Mon rwa, ki sa set bout lalang i fer dan mon tabatyer?”

Lerwa ti zis get li. I ti napa okenn repons pour sa kestyon. Ti Zan ti ouver labous son pti lisyen. I ti dir, “Mon rwa, ki sa set gout disan i fer lo lalang mon lisyen?”

Prezan i ti dir avek malbar, “Malbar, eski ou ankor ensiste poudir mon en gran manter?”

Malbar ti napa nanryen pour dir. Tou dimoun ti’n konnen prezan ki i ti en manter. Lerwa ti dir avek son solda,

“Anmar sak kote kartye malbar avek sa de seval brit ki dan letab…!”

I ti dir avek en nennenn, “Montre sa zennonm kot lasanmben i ete. I pou al marye avek mon fiy toudswit.”

Me Ti Zan ti reponn li, “Avan ler mon bouze la kot mon ete, anvoy ou kales al sers mon manman.”

Lerwa ti nek obei lord Ti Zan. Lerwa ti ganny en sok ler i ti trouv manman Ti Zan antre dan en vye lenz pyeste, pi grayon. Toudmenm i ti kasyet son sok. I ti dir avek nennenn. “Montre zot lasanmben. Apre get en pe lenz donn zot!”

Ti Zan ti dir li, “Pa trakas pour okerm lenz, mon rwa. Nou kapab debrouy nou lekor.”

Me lerwa pa ti reporm Ti Zan. Son lespri ti lwen. Ti pas li en frison ler i ti mazinen avek ki i ti pe al fer son fiy marye. Enn ler i ti ganny lanvi fer son bann solda al tir Ti Zan ek son manman dan lasanmben e al zet zot dan en bwa. Me sa nide ti disparet dan son latet ler i ti mazinen poudir si pa ti Ti Zan, son demyen fiy ti a’n disparet. Lerwa ti ganny kouraz, i ti leve lo son tronn, e al donn lord pour fer sir ki tou keksoz ti’n pare pour maryaz dan en pti moman.

Pandan sa letan, Ti Zan ek son manman ti pe met zot pare. Manman Ti Zan ti tir son pti tabatyer e dir, “Par laverti mon tabatyer mon demann en resanz an or pour mwan ek enn an dyanman pour Ti Zan.”

Konman i ti’n fini dir sa, lasanm kot zot ti ete ti briye degre sa lenz ki ti’n aparet lo zot ti klate. Letan manman ek piti ti’n ganny tou sa ki zot ti oule par laverti, zot tou le de zot ti al dan salon. Lerwa, letan sa de zans ti ape aprose, ti’n krwar dlife ti pe pran dan son pale. Me ler i ti remarke poudir Ti Zan ek son manman ki ti’n kante, i ti tay dan son lasanm pour al rod li en zoli lenz. Me ler i ti aparet, san ki i ti konnen, lerwa ti dan son resanz dormi, pare pour selebre maryaz.

Ler maryaz ti fini, Ti Zan ti dir, “Par laverti mon tabatyer mon oule en sato par lao pour lerwa.” Anpenn ki i ti’n fini demande, en sato an or ti aparet zis par lao sato lerwa, avek son gran lesklaye an dyanman ki trennen ziska ater. Ti Zan, son manman ek son madanm zot ti dir bonswar lerwa, e monte. Letan lerwa ti get sa zoli sato anler, li osi i ti ganny lanvi monte. I ti apel son madanm e zot ti komans monte. Ler zot ti ariv anler, zot pa ti ganny lanvi desann anba dan zot prop sato ditou ankor.