SAN ENN VOLER

Haring, Lee, (2007). Stars and Keys: Folktales and Creolization in the Indian Ocean. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press. Pp. 344-350. Retranslated by Penda T. Choppy, Oct. 2021.

Alors en zour, ti annan en lerwa. Be kot sa lerwa ti reste, ti napa ptifiy. I ti fer touy zot tou. en zour madanm lerwa ti ganny en ptifiy. Lerwa ti dir ek tou son bann solda, « Mon madanm in ganny en ptifiy. I bezwen ganny touye. »

Be selman sa lerwa ti osi annan en garson ki ti en solda. I ti dir ek son papa, « Donn mwan mon pti ser. Mon ava al touy li mwan menm. »

Lerwa ti dir, « La ou ser. Al touy li, selman anmenn son leker isi pour mwan. »

Sa garson ti dir, « Wi papa ».

I ti al dan bwa avek son pti ser. An arivan dan bwa i ti trouv en vye tantin. I ti dir, “Tantin, mon papa in anvoy touy mon ser, me Selman mon pou kit li avek ou. Ou ava sonny li. »

Tantin ti dir, « Wi mon garson. »

Prens ti dir, « Tantin, selman papa ti dir mwan anmenn son leker pour li. »

Sa tantin ti annan en kabri. I ti touy son kabri e donn leker avek sa garson. I ti dir, « Donn sa ou papa. »

Prens ti dir, « Oke, me zis ou ki annan lespri. » I ti donn sa tantin mil roupi pour okip son ser e aste tou sa ki neseser. Apre i ti al kot son papa e dir, «  Papa, la leker mon pti ser. »

Son papa ti dir ek li « Tre byen mon piti. Ou en solda byen brav. »

En zour sa garson ti pran konze. I ti al dan bwa kot sa tantin pour al war son ser. Ler i ti arive, i ti dir, « Bonzour Tantin. Mon’n vin war mon ser.”

Tantin ti dir, “O user pe dormi. »

Me sa garson ti telman anvi war son ser ki i ti al lev li. I ti anbras li e dir, « Tantin, get mannyer i’n gran ! Manman ti a kontan war son fiy! “

Toudmenm, avan i ti ale, sa garson ti donn tantin ankor 2000 roupi. Apre i ti retourn kot son papa. An arivan laba i ti dire k son manman, “Ou ti a kontan war ou fiy?”

Son manman ti dir, “Wi, be selman ou papa in fer touy li.”

Sa garson pa ti dir nanryen. En lot zour ankor, i ti pran konze e retourn ankor kot tantin. I ti dir, « Tantin, mon ser dwatet in gran. »

« Tantin ti dir, « Ou pa pou rekonnet li ! »

Son ser ti pe asize anndan. Tantin ti al kriy li e i ti vini. Sa garson ti reste sezi ler i ti war li, telman i ti’n gran. I ti dir, « Tantin, ki laz i annan ? »

Tantin ti dir, “I annan 15an.”

Prens ti dir, “Bon, be ozordi mon pou anmenn war nou manman.”

Tantin ti dir, “Be lerwa pou touy li laba.”

Toudmenm, sa garson ti dir ek son ser, “Nou pe al war nou manman.” Sa fiy ti al ek son frer.

Ler i ti’n ariv dan lari kot pale ti ete, son manman ti get par lafnet e i ti war son garson avek en fiy. I ti komans plere. Lerwa ti tann tann son madanm pe plere e i ti al gete ki annan. I ti war son garson dan lari avek son ser. I ti kriy son bann solda. Sa garson ti komans taye avek son ser, bann solda deryer zot. Bann solda pa ti kapab zwenn zot. Sa garson ek son ser ti’n fatige taye, e zot ti tronp semen pour al kot tantin. Zot ti tonm ater dan bwa. Ler zot ti’n kapab marse, sa fiy ti dir, “Frer, mon fatige, mon lafen. ” Son frer ti gete, i ti war en pi ranpli ek kreson. I ti dir son ser espere i ti koup en gro ponnyen kreson pour zot manze. Ler zot ti’n fini manze, sa fiy ti dir, “Frer, mon fatige. Les mwan dormi en pti kou lo ou lazanm. Sa garson ti asiz anba en pye bodanmyen e son ser ti poz son latet lo son lazanm.

Ler i ti get anler, i ti war en keksoz anpandan dan sa pye bodanmyen. I ti dir, “Frer, get anler la dan sa pyedibwa! ” Son frer ti mont anler lo sa pyedibwa e i ti war en pake lakle anpandan ek en brans. I tip ran sa pake lakle e desann. Ler i ti ariv ater, i ti kont sa bann lakle e ti annan 101 an tou. I ti dire k son ser, “Annou swiv sa santye ki mont la anler. I bezwen annan dimoun ki reste la.”

Zot ti mont sa montanny e ler zot ti ariv anler, zot ti war en gran lakaz. Be selman tou bann laport ti fermen. Sa lakaz ti annan 101 laport. Sa garson ti dir ek son ser, “Sa 101 lakle pour sanmenm sa lakaz!” I ti ouver enn sa bann laport. I ti dir son ser mont anler al dormi, e pa fer okenn tapaz. Li i ti debout obor en gran laport kot ti annan en pti portyer ki ti ouver lo en lakav anba. I ti tir son sab e met dan son lanmen. En pti moman i ti tann en tapaz dan semen. 101 voler ti pe dispit antre zot. “Oli lakle?” Sef voler ti dir, “Ou ti kit dan lari.” Bann voler ti argimante, “Nou, nou dir nou pa ti kit lakle dan lari.” Ler zot ti ariv kot lakaz, zot ti war laport ouver. Sef voler ti dir ek lezot, “Pa mon ti dir zot zot in kit lakle isi? Lala, gete pour zot menm !”

Pa bezwen dir ou, sa garson ti pe espere dan kwen laport pour sa bann voler antre. Sa bann voler ti komans antre anndan enn deryer lot. Sa garson ti komans koup zot latet enn par enn ziska ler ti reste zis sef voler. I ti nobou koup zis en bout son zorey. Sef voler ti tonm anba dan lakav avek lezot voler.

Sa garson ti al lev son ser e dir li, “Ser, ou kapab servi tou sa lakle, me sa enn ki ou war la lo latab, sa i pour sa laport lakav, fordre pa ou touse. Mon pa oule ou touse.” Me kanmenm sa, ou konnen mannyer fanm i ete. Zot antete e zot fournen. Touzour fodre zot war pour zot menm pour zot krwar. Sa garson ti pran son fizi pour al lasas. Deryer, son ser ti pran lakle lakav e ouver laport. Koman i ti ouver, sef voler ti dir ek li, “Mon lafen, mon swaf!” Sa fiy ti pran en ptigit manze ek en pe delo, e fer desann ek lakord dan sa lakav kot bann voler ti ete. Sa sef voler ti dir li, “Mersi bokou, be selman i annan en parol mon anvi dir ou. Eski ou ere ?”

Sa fiy ti dir, “Byensir mon ere.” Sa voler ti dir ek li, “Annou touy ou frer, epi nou de nou ava marye.”

Sa fiy ti dir ek sef voler, “Oke, nou ava touy li.” Sa voler ti dir ek sa fiy, “Ler ou al dormi, fer krwar ou malad. Dir ek ou frer ki ou’n reve en dimoun in dir ou ki fodre ou bwar dile tig pour ou byen.” Sa fiy ti dir wi ek sef voler, ferm laport lakav, remet lakle lo latab, epi i ti al dormi.

Son frer ti retournen e ti war li pe dormi. I ti dir ek son ser, “Ki ou gannyen ?” Son ser ti reponn, “Mon malad.” Tou mannyer, fernwanr ti ape fer, alors sa garson ti al dormi. Ler i ti pe dormi, son ser ti komans plennyen, “Arwi zot we !” Son frer ti demann li, “Ou pe soufer bokou ?”

Sa fiy ti dir, “Wi, selman mon’n reve ki en dimoun in dir mwan fodre mon bwar dile en tig pour mwan kapab byen.” Sa garson ti telman kontan son ser ki i pa ti ni ezite. Kanmenm ti dan milye lannwit, i ti leve, pran son fizi ek en bal fizi, e i ti al dan lafore. Letan i ti ariv dan bwa, i ti tan en bann tig pe irle. I ti war en lyon pase, konmsi pour al manz sa bann tig. Sa garson ti touy sa lyon avek en sel koudfizi. Sa bann tig ti dir, “Mersi imsye. Demann nou nenport ki servis ki ou oule e nou pou fer li pour ou.” Sa garson ti dir, “Mon bezwen en ptigin dile zot manman.” O menm moman, Manman Tig ti pase, e i ti dir ek son bann piti, “Mon santi loder lavyann fre isi.” Son bann piti ti dir ek li, “Reste trankil nou a dir ou ki pe arive. I annan en garson ki’n touy en lyon ki ti pe al manz nou. Sa garson i bezwen en pe ou dile.” Sa manman tig ti dir ek son bann piti, kriy sa garson. Zot ti aple li e i ti vini. Manman Tig ti dir li, “Pran mon dile, ale. Anmenn enn mon piti avek ou. Pli gran servis ki ou bezwen, nou pou fer pour ou.” Sa garson ti ale.

I ti ariv kot son ser ti ete, i ti donn li sa dile, i ti bwar epi i ti redormi. Ler lizour ti fer, i ti lev li. Son ser ti dir li, “Mon’n byen, Frer.” Son frer ti al lasas ankor. Sef voler ti demann sa fiy, “Ou frer ti anmennen dile ?” Sa fiy ti dir, “Wi, i’n anmennen.” Sef voler ti dir, “I drol i’n kapab anmennen. Be prezan demann li en ptigin dile lyon. Sa voyaz lyon pou manz li.” Sa fiy ti dir, “Oke,” epi i ti ferm laport lakav e met lakle dan son plas.

Sa garson ti vini, zot ti kwi manze zot ti manze, epi zot ti al dormi. Ler zot ti pe dormi, sa garson ti tann “Ayo, ayo, ayo, ayo, ayo !” I ti demann son ser ki annan. “Ou malad ankor ?” i ti demann li. Son ser ti dir li wi. “Sa voyaz mon’n reve en dimoun in dir mwan fodre mon bwar en ptigin dile lyon.” Koman i ti dir sa, son frer ti pran son fize ek en bal e i ti retourn dan lafore. Ler i ti ariv dan fore, i ti tann bann lyon pe gronnyen. Ti annan en gro tig pe pase. I ti touy sa tig. Sa bann lyon ti dir li, “Mersi imsye. Pli gran servis ki ou demann nou, nou a fer pour ou.” Sa garson ti dir, “Mon bezwen en ptigin dile zot manman.” Gro lyon ti vini e dir avek son bann piti, “Mon santi lavyann fre isi.” Son bann piti ti dir li, “Tyonbo lanmenm manman. Ti annan en garson ki touy en gro tig. Sa tig ti pe vin manz nou. Nou ti demann li ki i oule koman rekonpans. I ti dir nou i oule en ptigin dile nou manman.” Manman Lyon ti ti dir ek son bann piti kriy sa garson. Sa bann lyon ti kriy sa garson. I ti vini. Manman Lyon ti dir li tir en pe dile ek li, pran en pti lyon anmenn ek li epi ale vitman. Sa garson ti ale avek son pti lyon. I ti ariv kot son ser ti ete, i ti donn li sa dile, i ti bwar, epi zot ti dormi. Lizour ti fer e sa fiy ti dir ek son frer ki i’n byen. Sa garson ti pran son fizi ankor e i ti al lasas. Deryer li, sa fiy ti pran lakle lakav ankor e ouver laport. Sef voler ti dir ek li, “Ou frer ti anmenn sa dile yer swar ?” Sa fiy ti dir, “Wi, i ti anmennen.” Sa sef voler ti dir, “Be ki mannyer i ti fer ?” Apre i ti dir, “Fer krwar ou malad ankor. Demann en pti dive sorti lo lalang en serpan.” Sa fiy ti ferm laport lakav, pran lakle e remet dan son plas.

Sa garson ti ariv dan lakour pli tar. Zot ti manze, fernwnar ti fer e zot ti al dormi. Ler zot ti pe dormi, sa garson ti tann son ser pe kriy “Ayo, ayo, ayo mon frer ! mon pe mor !” Son frer ti dir ek li, “Ou malad ankor ?” Sa fiy ti dir, “Mon’n reve kelken in dir mwan fodre mon manz en pti dive sorti lo lalang en serpan.” Sa pov garson ti war son ser i paret vreman malad, alors i ti pran son fizi e ale.

I ti ariv kot en pti larivyer. I ti tann en serpan pe gele. Sa garson ti war en lyon pe al manz sa bann serpan. I ti touy sa lyon. Bann serpan ti dir, “Mersi imsye. Pli servis ki ou bezwen nou a rann ou.” Sa garson ti dir, “Mon bezwen en pti dive sorti lo lalang zot manman.” O menm moman, Manman Serpan ti vini e dir ek son bann piti, “Ozordi mon santi lavyenn fre isi.” Sa bann pti serpan ti dir, “Manman, reste trankil, nou a rakont ou ki’n arive. En gro lyon ti pe vin manz nou. En garson ti touy li e i dir i bezwen en pti dive sorti lo ou lalang.” Zot manman ti dir zot kriy sa garson. Zot ti kriy li, i ti vini. Manman Serpan ti dir ek li, “Ale, pran lo mon lalang. Grate epi ale. Pran enn mpn piti anmenn avek ou. ” Sa garson ti ale. I ti ariv kot son ser ti ete e i ti donn li sa dive. Apre zot ti al dormi. Bomaten i ti lev son ser. Son ser ti dir “Frer, mon’n byen aprezan.”

Sa garson ti pran son fizi e al lasas ankor. Deryer li, son ser ti pan lakle lakav ankor e ouver laport. Sef voler ti demann li, “Ou frer ti anmenn sa pti dive yer swar ?” “Wi, i ti anmennen,” sa fiy ti reponn. Sef voler ti kalkil en kou. apre i ti dir, “Sa voyaz fer konmsi ou’n mor menm. Avan ou fer sa, dir li ki ozordi ou pou mor. Dir li ou’n reve ki kelken in dir ou fodre ou ganny en fey sorti dan pye lev lanmor.” Sa fiy ti dir wi. I ti ferm laport e remet lakle dan son plas. Pli tar ler son frer ti arive, zot ti al dormi. Dan milye lannwit, i ti tann son ser ankor, “Ayo, ayo, ayo, ayo !” I ti demann li, “Ou malad ankor ?” Fiy ti dir li, “Wi, mon’n reve kelken in dir mwan fodre mon respir en fey sorti dan pye lev lanmor.” Sa garson ti tay dan laore avek son fizi dan milye lannwit. I ti war en pyedibwa ki bann brans ti tous ater. I ti kas en tiz lo brans sa pyedibwa. Trwa zonm ki ti anba sa pyedibwa ti dir, “Mersi imsye.” Sa garson ti demann zot ki zot pe fer anba sa pyedibwa. Enn ti reponn, “Bondye in donn nou en malediksyon, pour gardyen sa pyedibwa. Bondye ti dir nou si en zour en dimoun i vini i kas en tiz dan sa pyedibwa, nou ti a reganny laparol e retourn parey avan.” Sa garson ti dir ek sa trwa zonm, “Vin avek mwan.”

Zot ti sivre sa garson. Zot ti ale ansanm. Sa garson ti ariv kot son ser. I ti dir ek sa bann zonm pran sakenn en lasanm e dormi. I ti al get son ser. I pa ti pe bouze. I ti pe zwe mor. I tip ran en fey sa pyedibwa ki tie k li e pas anba nennen son ser. Sa fiy ti pran en gran respirasyon e i ti leve. I ti dir, “Frer, zanmen bliye kote sa pyedibwa i ete.” Son frer tip ran sa tiz avek leres sa bann fey lo la e zet par lafnet.

Ler lizour ti fer, sa garson ti pran son fizi e al lasas avek sa trwa zonm, son lyon, son tig ek son serpan. Deryer, son ser ti pran lakle ankor e ouver laport lakav. Sef voler ti demann li, “Ou frer in anmennen sa bann fey ?” Fiy ti dir, “Wi i’n anmennen.” Sef voler ti dir lir al get dan lakav. I ti anmenn li dan lakav ansanm ek li. Ler i ti anvoy li, tou le san voler ki ti’n mor ti leve. Zot ti mont anler e dire k sa fiy pour al anler dan son lasanm e al dormi. Apre tou le 101 voler ti debout deor e esper sa pov garson pour touy li. Sa garson ti vini dan semen. Son trwa zonm ti dir ek li, “Get laba dan semen, sa bann zonm ki la.” Sa garson ti gete e i ti war ki tou bann voler ti’n leve. I ti dir ek son trwa dalon, “Mon ser in resisit tou sa bann voler avek sa bann fey.” Apre i ti dir ek lyon, tig ek serpan, “Zot ti toultan dir ki zot pou sov mwan dan nenport ki maler ki arive. Alor fer devwar lo sa bann voler ki zot war la.” Ek en pti tape epi enn gro, sa trwa zannimo ti lans lo sa bann voler, e vloup ! Dan en enstan, zot tou zot ti’n mor.

Sa trwa zonm ti al ananm ek sa garson dan lakaz. Sa garson ti kriy son ser. Sa fiy ti vini e dir, “Pardon mon frer. Sef bandi ki’n fer mwan fer sa.” Son frer ti dir ek li, “Mon ti dir ou fordre pa tous sa lakle lo latab. Me ou, ou’n touse. Ou ti pare pour mwan perdi mon lavi pour kapab reste ek sa sef voler. Koman mon dir, dormi la lo sa latab.” Sa fiy ti mont lo latab e alonze. Sa garson ti pran son sab e koup son ser an trwa morso. I ti donn latet sa serpan, i ti donn milye sa tig, e i ti donn lyon sa bout anba.Sa garson ti reste lanmenm avek son trwa dalon ek son trwa zannimo. En zour mon ti al kot sa garson, mon ti demann li en dyob. I ti dir mwan, “Sa ki mon ser in fer avek mwan, mon a fer parey avek ou !” me i ti zis donn mwan en koudpye e mon ti vin tonm la, mon kannson desire.

Source : Creole Stories from various contributors, Vol. 1. Unpublished, 1978. In Seychelles National Archives. Translated from Stars and Keys, Lee Haring, Indiana University Press, 2007.