RWA-D-NOR E RWA-D-SID

Felix Brioche

Rwa-d-Nor i ti nwar, Rwa-d-Sid i ti blan. Me larenn Rwa-d-Sid ti arive ti ganny li en fiy, nonmen laprenses Mari. Larenn Rwa-d-Nor ti ganny li en garson nonmen Prens Zan. Me sa de zanfan i’n arive i’n lekol ansanm. Tou-le-zour letan ki zot pe lekol, son nennenn i dir avek li konmsa: „Prens Zan, ozordi ou’n gran, ou’n ganny ou en laz 15 an, alor i’n ler pour zot marye zot de laprenses Mari.“ Me Prens Zan i dir: „Ah, nennenn! Ki sa vedir maryaz? Mon pa konnen ki sa vedir en maryaz.“ En bo zour laprenses Mari i dir avek li: „Prens Zan“ i dir „ozordi mon pou kite lekol, mon’n fini tou mon laklas, alor mon a aret lekol. Me avan ler ki mon kit lekol fodre ou mark mon non dan tou ou lapo liv, e mwan, mon a mark ou non dan mon lapo liv pour nou pa oubliy kanmarad. Si en zour ou arive, pour ganny rod en fiy pour marye, alor zis ou a get lo ou lapo liv ou a war mon non, ou a demann mwan an maryaz.“

Alor reelman laprenses Mari i kit lekol. Obout enn an Prens Zan osi i kit lekol. Ler Prens Zan ti’n ganny 18 an, alor en zour i ape fouye dan son larmwar, i atrap enn son liv, i war non laprenses Mari lo sa liv. I kit son liv lo latab, i desann i vin kot son papa. I dir: „Papa!“ I dir: „E ti, Zan?“ I dir: „Alor ozordi mon deside pour mwan marye.“ I dir: „Mon garson, avek ki ou pou marye?“ I dir: „Papa, mon pou demann laprenses Mari an maryaz.“ I dir: „Ditou! Letan ki mwan mon en nwar, laprenses Rwa-d-Sid i en blan, i pa pou kontan.“ Zan i dir: „Papa, ou’n fer mwan … ou pa’n fer mon leker! Alor mon a annan pour demann an maryaz, i a annan pour dir mwan wi ou non!“

Reelman Prens Zan i ale i fer son let, i donn avek son solda. Solda i anmenn kot Rwa-d-Sid. Ler solda i ariv laba, Rwa-d-Sid i dekaste sa let, i war non Prens Zan, ki demann maryaz son fiy. I kriy Mari, i dir: „Mari!“ Mari i dir: „E ti, papa.“ I dir: „Vyen isi!“ Alor reelman Mari i vini. I dir: „Si konmela ou ganny en demann maryaz, ou a kontan?“ I dir: „Papa, fodre ou dir mwan lekel ki demann mwan an maryaz!“ I dir: „Si Prens Zan, garson Rwa-d-Nor i demann ou an maryaz, ou a kontan?“ I dir: „Wi, papa! Mon a byen kontan!“ Son papa i dir avek li: „Sorti devan mwan, monte anler, al zwe poupe dan balkon!“ Me prezan Rwa-d-Sid i ekri Rwa-d-Nor, i dir, li ariv pli vit posib kot li avek son garson. Reelman Rwa-d-Nor i vini. An arivan kot Rwa-d-Sid i dir: „La mwan, Rwa-d-Sid!“ I dir: „Rwa-d-Nor, depi ki nou ansanm nou konn kanmarad. En zour nou’n abitye fer en parti nou de?“ I dir: „Zanmen!“ I dir: „Me ki toupe ki ou garson i annan pour demann mon fiy an maryaz?“ i dir. Prezan Prens Zan i dir avek li, i dir: „Mon rwa, mon annan pour demann maryaz nenport ki fiy ki annan; ou prezan ou a dir mwan si ou kontan, si ou pa kontan.“ Rwa-d-Sid i dir avek Rwa-d-Nor, i dir: „Rwa-dNor, si ou oule nou byen koman oparavan, deport ou garson! Anvoy dan en pei!“ Rwa-d-Nor i dir avek li: „Zanmen mon a deport mon piti akoz ou!“ Toudmenm i ti trouv annan en B.I.17 Lafrans dan larad. Prens Zan i dir avek son papa, i dir: „Papa“ i dir „koman mon pe dir ek ou, mon a anbarke, mon a al Lafrans.“ Reelman i ale i desann, i anmas tou son kip18, i anbarke abor B.I., i ale, i al Lafrans.

An arivan Lafrans i pran li letid dokter, pran li letid dokter. Ler i ti’n ganny li letid dokter i ekri son papa i dir vey li, ankor dan sis mwan i a traverse. Alor fer son farmasi, son lopital, tou i a’n arive. Reelman i fer son lopital, son farmasi. Obou son sis mwan, i retourn dan son pei. Me dan son pei ti napa loto ditou, tou bann dimoun ti mars dan kales. Alor Prens Zan ler i vini, i vini avek en loto. Debarke i al kot son papa, byen kontan. Son dimans zot desann zot al lanmes dan loto. Ler i desann an arivan kot lorloz; i war kales Rwa-d-Sid.

I aret son loto, i fer Rwa-d-Sid avek larenn Rwa-d-Sid ek laprenses Mari anbark dan son loto. Zot ale zot al legliz. An arivan dan legliz laprenses Mari i pran en papye i met dan son liv de mes, i ekri Prens Zan. Prezan i fer pase i donn Prens Zan. I lir. Ler lanmes i fini, Rwa-d-Sid prezan i dir avek Rwa-d-Nor: „Rwa-d-Nor“ i dir „Annou al fer en dezennen dan lakour.“ Rwa-d-Nor i dir: „Ditou, mon rwa. Zanmen mon a abitye fer frekantasyon avek ou!“ Prens Zan i dir ek li, „Papa, annou!“ Alor reelman zot ale. An arivan laba i’n byen resevwar zot, tou fini. Mari i dir avek Prens Zan: „Prens Zan, enn-er mon pou desann, mon pou al laplenn20. Mon a ekri ou letan ki mon laplenn, ou a desann, ou a vin zwenn mwan laplenn.“ I dir wi. Alor reelman zot in dezennen, fini dezennen e tou. Enn-er Mari i desann i al laplenn. An arivan laplenn, Mari i ekri en let, i donn avek en kourye, i dir i al donn Prens Zan. Reelman Prens Zan i pran sa let, i dir avek Rwa-d-Sid: „Mon rwa, i annan en liv pour mwan al pran Carnegie, alor i neseser pour mwan desann.“ Prezan Rwa-d-Sid i dir avek Prens Zan i dir: „Prens Zan, si ou rankontre Mari dan semen donn li en pasaz.“ I dir wi. Me, Prens Zan ler i desann, i pran son loto i met kot Carnegie, i al laplenn. An arivan laplenn zot koze zot de Mari. Mari i dir avek li: „Zan.“ I dir: „E ti, Mari!“ I dir: „Fodre tanto minwi ou vin sers mwan dan lakour pour nou sove!“ Zan i dir avek li, i dir li: „Non, Mari, mon pa pou vini tanto. Demen swar mon a vini.“ I dir wi. Alor reelman zot ale. Aswar setaki i al se li. An arivan se zot, zot tonbe zot dormi, fini.

Lannmen aswar Prens Zan pa dormi, i asize dan son fotey. Letan i’n asiz dan son fotey, zis minwi i sorti i ale i pa dir naryen son papa. An arivan dan lale kot lerwa i war manmzel. I pran pake lenz manmzel, zot ale ansanm. Zot marse zot marse. Lannmen bomaten Rwa-d-Nor i rod Prens Zan, napa Prens Zan. Rwa-d-Sid i rod laprenses Mari, napa laprenses Mari. Tou le de in sove. Rwa-d-Nor i ekri Rwa-d-Sid i demande si Prens Zan pa kot li. Rwa-d-Sid i ekri Rwa-d-Nor, i demann si laprenses Mari pa kot li. Non.

Alor zot in marse, i ganny zot pe pre en zour demars zot ariv zot dan en gran laplenn. Letan ki’n ariv dan sa laplenn i annan en lema. Pa war son finisyon oter. Mari i dir avek Zan: „Zan!“ I dir: „E ti, Mari.“ I dir: „Mon fatige, mon an somey. Asize! Mon a met mon latet lo lazanm, mon a dormi.“ Alor reelman Zan i asize, Mari i met son latet lo lazanm Zan. Mari i dormi. Letan ki Mari ti’n dormi, Zan i soulaz latet Mari i met sa valiz anba latet Mari, li i mont lo sa lema. I mont lo lema, ler i’n ariv li lanmwatye lema, i get Mari ater, i desann, i vini, i anbras Mari. I retourn ankor i mont lo lema. I sorti ater nev-er dimaten, i ariv lo lema diz-er. Lo sa lema i annan en riban. Sa riban i marke lo la: „Sa ki ganny sa riban i annan li lafors senk san mil onm.“ Zan i tir sa riban i bour dan son pos i desann. Koman i ariv ater sa lema osi i kas an trwa, Mari i sote i dir: „Zan.“ I dir: „E ti, Mari.“ I dir: „Ou pa’n mont dan sa lema?“ I dir: „Ditou“ i dir „kontrer, mon kwar ki bebet feros pe vini, lema i kase.“ I atrap Mari i met lo son zepol, i pran zot valiz, zot ale. Mari prezan i fer son rezon i dir: „Me Zan. Kan i ti ganny lafors ki i’n fer konmsa? I lev mwan i pran i met lo son zepol i anmenn valiz?“

Zot in marse zot ariv zot kot en sato. Ariv kot sa sato Zan i kriye: „Bonzour! Bonzour.“ I pa tann reponn. „Bonzour! Bonzour.“ I pa tann reponn. I dir: „Anfen ki voulez-vous, mon lafen, mon a reste la ziska ler son met a vini, mon a dir ek li rod en postalite pour mwan reste.“ Toudmemm i antre i dir: „Aah, je suis peur.“ Nek i war manze i pare, labwason, sigaret, tou i pare lo latab. I pa war personn ki servi li. Zis i war tousala in arive. I asize zot de Mari zot manze. Fini manze tou, Mari i dir avek li: „Zan annou ale!“ I dir: „Non, Mari annou reste ziska ler son met a traverse.“ Toudmenm, zis set-er diswar i tann deor i get keksoz ater, ti ti, ki sete? Sis Zean ki’n arive. Setaki fe zot travay kwi manze, sa ki’n anmenn kord dibwa, sa ki’n anmenn bal diri, sa ki’n anmenn bef, sa ki’n anmenn sodyer.

Tousala i kwi, zot manze. Wit-er diswar sef zean i traverse. I dir „Tiens, zot pa okip zot louvraz isi.“ I dir: „Akoz mon met?“ I dir: „I annan dimoun isi dan nou sato.“ Reelman i antre anndan i war Zan avek Mari. I dir: „Bonswar Msye Zan.“ I dir: „Bonswar Msye Zean. Toutekskize Msye Zean. Alor mon demann ou en leskiz dewar ki mon’n arive mon pa’n war personn isi ki mon’n ganny mwan manze a bwar, mon’n reste la pour mwan ganny en postalite.“ I dir: „Tre byen.“

Me Zean koman i get Mari i’n fini kontan Mari pour marye avek. I oule touy Zan. Prezan i dir avek Zan i dir: „Msye Zan!“ I dir: „E ti, Msye Zean!“ I dir: „Nou fer en batay nou de. Demen, fodre nou fer en parti-d-batay nou de.“ Prezan Zan i dir avek li: „O zarm? O blan?“ I dir: Non, o blan.“ I dir: „Wi“. Zan i dir avek Zean i dir: „Msye Zean, demen bomaten an reveyan, tou sa ki mon a demann ou, ou annan pour donn mwan. I dir: „Zis enn-er, nou pou komans nou batay.“ I dir: „Wi.“ Alor toudmenm i tonbe i dormi. Lannmen bomaten zis siz-er dimaten Zan i kriy Zean, i dir: „Msye Zean!“ I dir: „E ti, msye Zan.“ I dir: „Donn mwan senk kes whisky e senk tin sigaret.“ Reelman i al serse i donn Zan. Letan mon pe akont sa zistwar, Zan in fini bwar sa. I demann li ankor dis kes whisky, i bwar. Dis tin sigaret i fime. Pankor dez-er-d-tan ankor i demann li 25 kes whisky, 25 tin sigaret, tousala i bwar menm! I pa ni sou naryen! Zis dernye i demann 50 kes whisky i bwar, 50 tin sigaret. E apre i get lo son lebra lo son mont: zis enn-er. I dir avek Zean i dir: „Msye Zean!“ I dir: „E ti, mon ser Zan.“ I dir: „La i’n pre enn-er, i’n ler pour nou konmans bataye.“ Reelman zot tonm dan laplenn, Zean i dir li: „Sey montre, Zan!“ I vin zot tou le set. Koman zot tou le set enn deryer lot, Tizan zis i frap zot en kalot, tou i sape i mor. I reste zis enn-menm pti pti. I dir: „Ah, Msye“ i dir „pa bezwen touy mwan“ i dir „Mon konn tou lakle stor isi kot i ete. Alor mon a travay ek ou osi.“ Mari i dir avek li i dir: „Zan! Touy li sa! I a fer ou boner koman ou maler!“ I dir: „Ah, madanm, pa dir ou msye touy mwan! Mon a travay isi.“ Alor toudmenm Zan i dir: „Be bon reste!“ Reelman i’n reste la.

Obout en semenn Zan i dir avek Mari i dir: „Mari!“ I dir: „E ti, Zan.“ I dir: „Mon pouvre parti al lasas dan lafore“, i dir. „Zan“ i dir „si tu veux“. Alor reelman Zan i monte i al dan fore ek son fizi pour li al lasas. An arivan dan fore i annan en pye dibwa, en bel pye dibwa menm, Zan i vini i atrap sa pye dibwa, i derasin li i met li anler, apre i replant li ankor pour konn son kouraz. Toudmenm i desann, i al se li. Lannmen bomaten ankor i monte i al dan fore. Me prezan madanm in kontan Zean, wi, kontan! I dir: „Zean!“ I dir: „E ti, madanm“. I dir: „Ki mannyer nou a fer pour nou touy Zan? Nou a marye nou de.“ I dir: „Madanm“ i dir „ou msye la! I for en kantite sa! Ou pa konnen?“ i dir „Be ou koman ou apele?“ I dir: „Be mwan mon apele Mari.“ I dir: „Bon“. I dir: „Ou war laba, i annan en kantite bebet feros laba“ i dir „ me si i al laba, bebet feros i a manz li.“ I dir: „Ler i vini, dir ou ganny lafyev, i a demann ou ler ou ganny lafyev kot ou paran ki i donn ou. Dir i donn ou rezen.“ I dir: „Alor ler i ava al rod rezen laba, bebet feros i a manz li.“ I dir: „Byen“. Mari dir: „Kraz en kafoul21 piman pour mwan!“ Reelman Zean i kraz en kafoul piman. Zean i vey Zan ler i vini i dir avek li, i dir: „Mari“ i dir „sa koson i vyen“. I pa dir ‚Zan’ i dir ‚sa koson’. Mari i pran en pe piman i frot obor son lizye, i zet sa kafoul i kriy lasasen. Zan i taye prezan i vini. I dir: „Mari, ki’n arive?“ I dir: „Zan“ i dir „depi se maten mon’n ganny lafyev isi ou kit mwan ou al dan lafore, mwan tou sel.“ I dir: „Mari, mon pa ti konnen, ou pa ti dir mwan ryen si ou malad.“ I dir: „Be bon, ler ou malad kot ou papa ki i donn ou pour ou gerizon?“ I dir: „I donn mwan rezen.“ I kriy Zean i dir: „Zean!“ I dir: „Msye?“ „Kot i annan rezen isi?“ I dir: „Msye ou war sa semen ki pas la?“ I dir wi. I dir „Ou ava ale“ i dir: „An arivan laba ou a war en latrey rezen.“

Reelman Zan i pran en korbey e i ale. Me li i atoudfors ki bebet feros ki laba. Sa ler trwa vyerz ki laba. Alor i ariv laba i war trwa manmzel. I dir: „Bonzour le trwa demoiselles!“ I dir: „Bonzour, Prens Zan!“ I dir: „Le trwa demoiselles, mon vin rod mwan aste en pe rezen pour mon madanm i malad.“ I dir: „Ou madanm i malad bokou Zan?“ I dir: „Wi, le trwa vyerz.“ I kas en korbey rezen i donn Zan. I dir: „Mon pa vann ou.“ I dir: „Zan“ i dir „ou a ale dir ek ou madanm ek ou boy si zanmen en zour ou a arive ou mor, pa bezwen anter ou kadav. I a war en bourik trwa lapat i vini, anmar ou lo sa bourik, i ava al zet ou kadav dan milye fore.“ I dir: „Ou tande?“ I dir wi.

Alor toudmenm, Zan i ale. An arivan se li, Zan i donn rezen. Prezan Mari i get li, i dir ek li: „Ki ou a fer?“ I pran rezen i manze. I dir i byen. I bezwen byen prezan! I ti dir rezen i fer li byen. Lannmen bomaten i demann avek li, i dir: „Mari, mon pouvre pour mon parti al lasas dan lafore?“ I dir: „Wi, Zan, si tu veux.“ Reelman Zan i al lasas. Prezan Mari isi deryer i dir avek Zean i dir: „Zean, ou pa i ti dir mwan i annan bebet feros?“ I dir: „Be Mari“ i dir „be Zan i for en kantite! I’n touy tou sa bebet feros laba. Prezan i’n retournen!“ I dir: „Me ou koman ou apele?“ I dir: „Mwan, mon apel Mari.“ I dir: „Me ozordi, 15 out ozordi. Fet Sent Mari! Ler i vini, plere. Dir avek li kot ou papa ou ti abitye fete.“ I dir: „I a bwar en kantite. Ler i a’n sou ou a demann li son kouraz kot i ete, ou a pran son kouraz, ou a donn mwan, mon a touy li.“ I dir: „Ah, en bon rezon ki ou’n konn mwan la, Zean!“

Reelman i kraz piman ankor i donn Mari. Zan koman i traverse i dir: „Mari!“ I dir: „Zean?“ I dir: „Zan pe vini“. I pran son piman i frot dan son lizye, i zet kafoul. Prezan i kriy lasasen. Zan i vini i dir: „Mari, ki ou gannyen?“ I dir „Ozordi mon fet. Kot mon papa mon ti abitye fete, la ozordi ou kit mwan tou sel, ou al dan fore mon pa ni fete.“ I dir: „Ou pa bezwen plere“ i dir „dimoun a dir mon fer ou martir isi dan fore. Me sa ler non.“

I dir: „Zean, anmenn labwason pour mwan kantite!“ Zean i ale i sarway labwason i donn Zan. Zan i bwar, i bwar, i bwar. Ler i’n arive pe pre set-er diswar i’n sou. I sape dan en fotey i tonbe. Mari i vini i demann avek li, i dir: „Zan“ i dir „dir mwan. Mon byen kontan ozordi ou’n fete. Dir mwan, kot ou kouraz i ete! Alor ketfwa Zean a oule bat ou, alor mon a ganny ou kouraz mon a touy Zean.“ Zan i dir avek li i dir: „Mon kouraz i dan mon lekor mon’n ne avek.“ Zean i fer siny i dir: „Donn li bwar ankor“ i dir „donn li bwar ankor, donn li!“ Alor reelman i donn li bwar ankor. I bwar. La dernyen i vini i dir: „Zan, dir mwan ou kouraz kot i ete.“ I dir: „Mari, mon kouraz i dan mon pos palto anpandan avek portmanto ou a war en riban. Lo sa riban i’n marke: „Sa ki ganny sa riban i annan li lafors senk san mil onm.“

Reelman i kit Zan lanmenm ater i ale i bour lanmen dan pos Zan i war sa riban. I pran i donn Zean. I dir ek Zean i dir: „Zean, ale al touy li deswit!“ Zean i dir li: „Non!“ I dir: „Les, demen bomaten ler i a sorti lasas dan fore mon a touy li.“ I dir wi. Alor reelman Zean i sorti, tonbe dormi. Lannmen bomaten ler Zan i leve i war li ater pe dormi. Leve i dir: „Mari“ i dir. Mari i reponn li an gros dan: „Ki sa?“ I dir: „Mon kapab al lasas?“ I dir: „Si ou oule ale ou a kapab ale.“ Reelman i monte i ale. An arivan dan fore i atrap son pye dibwa, soulaze, pa lev ditou, bour lanmen dan son pos palto, pa war son riban. I dir: „Ah“ i dir „Mari in pran mon riban. I’n oubliye met dan mon pos.“ I retournen. Ler i arive i war Mari dan letaz zot de Zean pe anbrase tou le de. Son fizi i sape dan son lanmen i tonbe! Mari i dir avek Zean i dir: „Zean“ i dir „la Zan i vini, al touy li!“ I dir: „Wi, Mari, mon a al touy li.“ Reelman Zean i desann. Koman Zean i desann i vini tap Zan en kalot, Zan i sape, i tonbe, i mor.

En ti moman i war en bourik ki traverse. I dir : „Pa i ti dir ou anmar li lo sa bourik?“ Zean i dir: „Wi, mon pou anmar li lo bourik.“ Reelman i anmar li lo sa bourik, Zean i tap en kou-dpye bourik, bourik i roule ater, i ale. Me ki sete sa bourik? Sa trwa vyerz! I anmenn li laba kot li, ariv laba, i pran li, i donn li lavi ankor. I dir avek li i dir: „Zan sa ki ti touy ou?“ I dir: „Le trwa vyerz“ i dir „Mari ki’n fer Zean touy mwan.“ I dir: „Be ou, mazinen ki ou kapab fer.“ I dir: „Le trwa vyerz, si mon a ganny mwan en lafors pli for ki sa ki ti avan, mon al touy Mari avek Zean.“ I dir: „Be la mon a donn ou en bag, sa bag i annan lafors dis san mil onm.“ I dir: „Taler mon a retournen.“ Reelman i ale. Ler i ariv laba, Mari i dir avek Zean i dir: „Zean, la Zan i vin ankor.“ I dir: „Sa vwayaz pa anmar li lo bourik, anter li.“ I dir wi. Koman i vini, Mari i dir avek Zan i dir: „Zan“ i dir „touy Zean, taler limenm ki touy ou.“ Zan i dir avek li i dir: „Wi, mon a touy Zean apre mon a vin fer lanmour.“ Reelman Zan i touy Zean, koman i’n fini touy Zean prezan i ale i atrap Mari i dir: „Mari“ i dir „ozordi si mon’n arive mon’n mor gras a ou. La ozordi ou fer Zean touy mwan.“ I dir: „Be sa lakaz a servi ou tonbo.“ Mari ti annan en gran lake seve. I anvlop seve Mari dan son lanmen, i fwet Mari lo leskalye lakaz, i grennen. Zan prezan i retourn kot trwa vyerz. I ale i marye avek enn, ti ser Zann.

Zistwar i fini osi.

Source:

Creolica, 26 juin 2007 – Sirandann ! Zanbaget ! Contes créoles des Seychelles, Sibylle Kriegel & Ingrid Neumann-Holzschuh (eds). Collectés par A. Bollée et I. Neumann-Holzschuh. pp. 27-33