PITI PA WAR KLER, PITI NAPA LEZO

Jessy Hossen

Kont ek Lezann Volim 2. (1991) Lenstiti Kreol, Lans-o-pen. pp. 39-44

Alors en zour, lontan menm, ti annan en msye ek en madanm.

Zot ti viv byennere dan lakanpanny. Sa msye ti annan en laferm ki ti donn tou sa ki zot bezwen pour viv. Lanmer pa ti lwen avek zot e alor, letan zot labous ti’n plat afors manz lavyann tou le zour, nek sa msye ti desann bor lanmer e tranp son kazye. Lannmen ler i ti al leve i ti kontan war sa bann zoli kordonnyen ek kakatwa pe debat ladan. Boner sa de zans ti ogmante letan sa madanm ti annons son msye ki i ti pou ganny baba.

Me nef mwan apre, sa boner ti disparet letan sa madanm ti ganny zanfan. Enn pa ti war kler e lot ti napa lezo. Sa de dimoun ti tonm dan en gran tristes. Kan zanfan ti pti zot pa ti tro konsyan dezavantaz de piti pa term. Sepandan kan zot ti’n ariv laz 5 an, la, problenm ti konmanse. Sa ki pa ti war kler nek ti bat bat avek tou keksoz letan i ti sey marse. Sa ki ti napa lezo, pa ti kapab marse, nek i ti roule roule ater koumsanmenm.

Letan ti pase, sa de zanfan ti war en mannyer ed kanmarad. Sa ki ti kapab marse ti anmenn sa ki pa ti kapab marse e sa ki ti war kler ti servi konman lizye pour zot tou le de. Zot ti la koumsa pe rise pouse tou le zour mannyer zot ti kapab. Zot manman ti kontan zot e ti fer tou sa ki i ti kapab pour zot me latitid zot papa ti diferan. Pour li, konmsi sa de zanfan ti en katar e en zour i ti dir avek son madanm, “Nou pa pou kapab kontinyen avek sa de zanfan. Pli ale zot pe gran. Zot bezwen plis keksoz e nou pa kapab antretenir zot. Annou al met zot dan lafore. Petet en nanm saritab ava pase e ava ranmas zot.”

Sa madanm ti dir, “Kimannyer mon a fer pour mwan zet mon piti?”

Sa msye ti reponn, “Ou ava fer sa ki mon dir ou e se tou. Pa ou ki konmande isi. Mwan ki konmande.”

Lannmen, sa de marmay ti war zot manman pe plere. Zot ti demann li, “Manman, ki ou gannyen?”

“Nanryen mon piti,” i ti reponn.

“Me akoz ou pe plere?”

“Zonnyon ki fer mwan plere.”

Toudmenm sa de zanfan, malgre zot diformite ti ase entelizan. Aswar, olye dormi, zot ti veye. Konversasyon ant zot papa ek zot manman ti konfirm sa ki zot ti doute. Zot ti tann zot papa dir, “Demen tanto, nou ava al met sa de marmay dan lafore.”

Sa madanm pa ti dir nanryen. I ti zis plere parey son labitid. Vreman lannmen, i ti prepar zot lenz ek en pannyen manze. Letan pti fernwanr ti fer sa papa ek sa manman ti anmenn zot dan lafore e an arivan ase lwen, zot ti kit sa de zanfan e zot ti retourn kot zot.

Apre ki zot ti’n ale, sa enn ki ti napa lezo ti dir avek sa enn ki pa war kler, “Annou swiv sa pti santye, petet nou ava zwenn en nanm saritab ki ava kapab ed nou. Parey nou abitye fer, ou mars pour mwan e mwan mon ava get pour ou.”

Vreman zot ti fer parey zot ti’n dir. Zot ti ale, ale, ale. Alafen zot ti zwenn en vye lakaz. Zot ti kriy, “Bonswar msye, madanm,” me zot pa ti ganny okenn repons. La zot ti antre. Sa ki ti etonan se ki sa lakaz ti byen prop! Lo latab, zot ti trouv manze ankor so, konmsi ti’n fek kwi. Lakaz ti byen prop e ti annan en pti lili byen aranze. Zot ti telman fatige ki zot ti tonbe e dormi a mor.

Lannmen, letan zot ti leve, zot ti bezwen fer en rezon kimannyer zot ti pou fer pour viv. Sa ki ti war kler ti dir, “Premye keksoz ki nou bezwen fer, se rode kot ki annan delo akoz delo premye keksoz.”

Sa ki ti annan lezot ti dir, “I bezwen annan kek larivyer par la. Annou al rode.”

La zot ti sorti deor. Zot pa ti bezwen al lwen. Lanmenm, pa tro lwen avek lakour, zot ti war en pti larivyer. Sa ki ti war kler ti dir avek sa ki annan lezo, “Mon ava donn ou direksyon, la seo, desann, plonz dan larivyer e apre anmenn isi kot mwan.”

Vre, gide par son ser ki ti war kler, i ti desann dan larivyer e plonz seo e remonte. Letan i ti’n ariv anler, son ser ti kriy avek li,

“Get pwason dan larivyer, al sers enn de.”

“Be kimannyer mon pou fer sa? Mon pa war zot pour mwan kapab atrap zot.”

Sa ki ti war kler ti reponn, “Desann, mon ava dir ou ki pou fer.”

Alor i ti desann. Letan i ti’n ariv obor delo, i ti dir avek son ser, “Ale dir mwan ki pou fer?”

Sa ki ti war kler ti dir, “Pran ou rob, fer konmsi en pti pannyen. Plonz li dan delo zis devan ou.”

Son ser ti fer parey i ti’n dir.

Sa ki war kler ti kriye, “Ou’n gannyen?”

Sa ki pa ti war kler ti reponn, “Mon pa konnen. Me mon santi mon rob lour. Mon krwar mon’n gannyen.”

Son ser ti dir avek li, “Monte prezan, me ser byen ou rob.”

Letan i ti’n ariv anler, i ti demann avek son ser ki war kler, “Ki mon pou fer avek?”

Son ser ki napa lezo ti reponn, “La mon met en bwat ferblan devan ou. Larg ladan.”

Vreman i ti large. Me letan sa ki ti war kler ti gete, i pa ti war nanryen. Zis konman i ti pe al koze, nek i ti santi li drese lo son lipye. I ti’n ganny lezo. “Konmsi mon’n ganny lezo, en mon ser.”

Konman sa lot ti pe al koze, nek i ti war tou keksoz otour li. I ti’n war kler. “Konmsi mon war kler, mon ser. Mon kapab war ou.”

La tou le de ti may kanmarad e dir, “Bondye in vin dan nou sekour.”

La zot ti pran zot seo delo e retourn dan zot pti lakaz. Piske zot ti nepli andikape, zot ti plante, lapes, fer travay lartizana e vann avek bann saser ki ti pas dan lafore.

En zour, zot ti tande ki bann saser ti pe rod en loulou ki ti annan en kantite lor e ki ti pe touy bann zanfan. En zour enn ti dir, “Annou gete si nou osi nou pa kapab touy sa move loulou.”

Lot ti reponn, “Kimannyer nou pou kapab fer sa?”

Enn ti reponn, “Premye keksoz, annou ale, nou ava al war kote i reste.”

Alor zot ti ale e vreman zot ti war lakaz loulou obor en pti larivyer. Zot ti tann en ronfle e par en pti trou dan borde lakaz, zot ti war en gro loulou pe dormi. Sa menm moman, en pti soungoula ti antre dan lasanm kot Loulou ti pe dormi. I ti diriz kot en sak, i ti ouver e pran en bout lor e tay avek. Loulou ti leve e deswit i ti remarke ki kelken ti’n vol son lor. I ti vin brit e tap tou keksoz ki ti la.

“Zot ki’n vol mon lor, mon a ansonm zot ziska zot ava mor.” La i ti kas tou keksoz ki ti dan lakaz.

Sa de fiy ti retourn kot zot. An arivan dan zot pti payot, zot ti fer zot lespri travay pour war en fason ganny en pe sa lor e anmenmtan detrir sa loulou ki ti move. Alafendefen, zot ti mazin en plan. Zot ti rod en pe dimyel e zot ti veye letan loulou ti pe dormi, zot ti pas sa avek son deryer. Apre zot ti veye dan zot landrwa labitid. En pti moman apre pti soungoula ti vini e vol lor Loulou. Loulou ti sote dan son sonmey.

“Zot in vin vol mon lor. Ou a dir mwan lekel ankor?” Letan i ti dir sa, i ti santi marse kot son deryer. I ti anvoy lanmen, gete e war en kantite fourmi. “Alor zot menm ki vin vol mon lor. Ekoute, mon ava geri zot.”

La i ti sof en gro feray. Apre ki sa ti’n vin roz, i ti met avek son deryer angiz pour touy fourmi. Me olye touy fourmi, i ti bril son deryer e tonbe mor. La sa de fiy ti nobou ganny tou sa lor e zot ti vin ris. Zot ti fer en zoli lakaz e zot ti viv byen.

Zot manman ek zot papa, en zour dan pe pronmnen dan lafore, ti apersevwar en gran lakaz. “Me la pa ti annan lakaz, dernyen fwa nou ti vin isi ou rapel?”

Manman ti dir, “Wi, dernyen fwa, nou ti vin isi, nou ti vin zet nou de piti pa term. Sepa ki’n ariv zot!”

Papa ti reponn, “Annou al gete lekel ki reste dan sa zoli lakaz.” Zot ti ale e zot ti trouv sa de fiy. Zot ti rekonnet zot papa ek zot manman. Me sa de paran pa ti mazinen ki sa ti zot de fiy, akoz sa ti de fiy normal tandiski ki pour zot ti andikape. Zot ti envit zot paran pour antre e vin pran en tas kafe avek zot. Letan zot ti pe bwar, sa msye ti premye pour antanm lakonversasyon.

“Zot kimannyer zot apele?”

Enn ti reponn, “Mwan pa war kler.”

Lot ti reponn, “Mwan napa lezo.”

Sa madanm ti sanz kouler e i ti dir, “Me sa pa en non sa.”

Sa enn ki pa ti war kler ti dir, “Zanmen nou’n konn nou non, akoz mwan, mon pa ti war kler.”

Sa enn ki ti napa lezo ti kontinyen. “Mwan mon ti napa lezo. Nou papa ek nou manman ti al zet nou dan lafore. Me Bondye i bon, i ti fer nou ganny lezo e war kler e la nou’n ris.”

Sa de paran ti tonm azenou e ti dir zot, “Pardonn nou. Nou pa ti devret zet zot menm si zot ti andikape.”

“Nou pardonn zot e zot kapab reste avek nou, si zot oule.”

La zot tou le de zot ti reste avek zot zanfan ki ti sonny zot byen e ki pa ti zanmen repros zot. Zot dan zot leker zot ti touzour mazin sa move keksoz ki zot ti fer letan zot ti zet zot de zanf an. Ti pran zot lontan menm pour zot bliye. Zot konsyans trouble ti zot pinisyon.