Kont ek Lezann Vol 1., (1990) Lenstiti Kreol, Lans-O-Pen, pp. 33-45
Ti annan en fwa en soungoula ki ti apel Gribouy Mistigri. I ti reste dan bwa Lanmizer e son metye ti vole. Son lakaz ti en trou dan en gro siko sandragon sek. I pa ti kontan travay me i pa ti oule war son kanmarad pe bwar dan lotel ouswa dan bar san ki li i i pa ti ganny lanvi fer parey. Sa soungoula ti pas byen rar anvil dan en fason ki bokou dimoun pa ti tro konn li. I ti annan enn menm vye kannson ki i ti’n vole dan larivyer pour konper kousoupa. Afors met sa vye kannson, ti’n arive ganny en gran trou dan fon. Kantmenm sa, i pa ti antren, i ti zis koup en pti bout fey lantannyen sek e met anndan kot sa trou ti ete epi i ti aranz byen son lake ladan. Koumsa, personn pa ti pou konnen si i ti en Soungoula e si i ti annan lake. Ti napa landrwa ki i pa ti arive dan son kannson ki ti bouse deryer.
En zour, sa soungoula ti desann dan lavil. I ti war en bann agogo pe manze bwar dan lotel. En bann ti pe sante, en lot bann ti pe danse. Konper Soungoula ti get zot byen. I ti dir, “Zot! Pa i gou kan ou annan larzan. Mwan osi mon ti a kontan al fer fize dan lotel parey mon bann kanmarad.”
Alor i ti mazinen, e dir, “Ki rol mon pou zwe pour mwan osi kapab al fer fize dan lotel parey bann boug ki la?” Me i pa ti demann son lekor, “Ki louvraz man a kapab al fer pour mwan osi kapab ganny larzan pour al fer fize?” Toudmenm, apre ki i ti’n fini fer son rezon, i ti dir, “A! mon’n konnen ki mon pou fer pour mwan ganny larzan pour fer fize dan lotel parey touris. Mon ava al war sa gran msye ris ki apel Msye Madigra. Mon konnen ki i kontan lapes alors man ava al zwe mon rol avek li pour mwan kapab ganny en ban pe larzan avek li.”
Soungoula pa ti tarde. I ti al kot Msye Madigra. An arivan kot lakour, i ti kriye, “Bonzour bonzour Msye, Madanm, Manmzel!”
En servant ti sorti. I ti war en pti tonton bankal ki ti’n debout dan lari avek en roulo laliny nilon ek lanmson ladan. Sa, Soungoula ti’n vole pour en peser ki ti apel Ovil. Koman servant ti war li, i ti demann avek li, “Wi, pti msye? Eski ou oule war kek dimoun isi?”
Soungoula ti dir avek li, “Wi, mon oule war ou bourzwa.”
Servant ti ale e i ti al dir Msye Madigra ki ti annan en tou pti tonton pour war li e i ti byen resanble en peser parski ti annan en roulo laliny ek lanmson ladan, avek li.
Msye Madigra ti dir, “Fer li vini.”
An arivan kot sa Msye, ki ti’n met en gran sapo lapay gran bar parey en peser menm, Msye Madigra ti demann avek li, “Eski ou byen bezwen war mwan?”
Soungoula ti dir, “Wi, Msye mon byen bezwen war ou parski la man bokou anbarase. Mon oule al lapes akoz sanmenm sa mon metye e koman mon’n get plizyer agogo e ki personn pa oule vin lapes avek mwan, mon’n vin war si ou pa ti a kapab fer mwan ganny en dimoun ki peser pour al avek mwan. Parski lapes ki fer mwan ganny mon lavi.”
Msye Madigra ti dir avek li, “Mon zonm si lapes, sanmenm ki mon pli gran pastan.” I ti kontinyen, “Si nek mwan menm, tou le zour mon ti ava pe lapes lo lanmer, me domaz ki mon pa ganny en bon peser ki kapab al lapes tou le zour avek mwan. Me koman ou’n dir mwan ki ou en bon peser e ki lapes i ou metye ek ou lavi, alor mon sir ki ou konn byen bann ban koray ek pate kot pwason i mord pli byen.”
Soungoula ti met lanmen dan son leren en kou e i ti dir, “Ar, si pour kestyon bar koray ek pate kot pwason i mord plis, sa pa bezwen ou trakase, parski mon konn en kantite sa parker.”
Msye Madigra ti demann li, “Eski ou kapab nonm mwan detrwa sa bann landrwa ki nou apel, kas lanmson?”
Soungoula ti reponn, “Mon a nonm ou detrwa menm ki mon sir i a tro bokou ki ou a dir, “Mon lanmen i so, i pre pour deplise.”
Msye Madigra ti riye e i ti dir, “Sey nonmen man ava ekoute.”
Soungoula ti konmanse, “Bann ki feros menm i annan,
“Kas lars,” “Fon reken”, “Bar laveyez”, “Pate Gran-Pol”, “Pti Pate”, “Gran-pate”, “Lil Arid dan lakoupe” e plizyer ankor ki si mon nonmen, letan pa pou ase. Avek letan ou a konn plis ki sa ler nou ava konmans lapes ansanm.”
Sa msye ti dir, “Sanmenm bann landrwa koumsa ki mon ti a kontan al lapes.”
Soungoula ti dir li, “Pa traka ou, i annan zour ki ou lanmen pou reste so avek laliny.”
Alor Msye Madigra ti demann li, “Ki mannyer ou apele zennonm?”
“Mon apel Zermey. Dwatet ou’n deza tann nonm mon non parmi bann gran peser.”
Msye Madigra ti dir, “Mon pa’n tro port latansyon.” Msye Madigra ti azoute, “Eski ou kapab asir mwan ki ou pou kapab al lapes avek mwan tou le zour?”
Soungoula ti dir, “Sertennmanl. Lo sa size napa problenm. Sa pa pou afekte mwan dan nanryen, parski napa peser isi Sesel ki pou kapab fer mwan per avek lapes, ni pou kapab konn plis bar koray ek pate ki mwan. Mon pa pe fer vantar me mon kapasite ki move. Me i annan en sel keksoz ki a koz difikilte. Sa i lefe ki mon reste byen lwen avek isi kot ou reste. Mon reste dan demyen bout Por Lannen.”
Msye Madigra ti demann li, “Me si ou ti a vann ou lakaz e vin reste isi kot mwan pa ti a bon?”
Soungoula ti dir, “Wi, mon ti a oule vann, me avek ki? Laba ovan sa bann dimoun napa ki oule aste en gran lakaz parey sa ki pour mwan.”
Sa msye ti dir, “Me si ou ti a vann avek mwan konbyen ou ti a oule vann mwan?”
Soungoula ki pa’n zanmen deza konn pri en lakaz ti dir, “Donn mwan senk mil roupi akoz ou. Si ti en lot dimoun mon ti a vann li pa mwens ki kenz mil roupi. I ti kontinyen, “Si ou annan konfyans avek mwan e si ou estim mwan koman en zantiyonm, alor mon espere ki ou ava vers mwan lasonm e demen nou ava al ansanm dan ou loto e nou ava al get sa lakaz. Apre nou ava desann kot noter e nou ava al fini tou neseser lavant. Apre ki ou a’n get byen mon lakaz oumenm, petet ou a ganny en konsiderasyon lo sa pri ki mon’n dir ou e ou a kapab dorm mwan en pti larzan an plis lo sa senk mil roupi ki mon’n ofer ou. Pour ozordi mon byen regrete nou pa pou kapab al get sa lakaz, parski mon annan mon trwa pake kabounan pour mwan al met dan laglasyer pour mwan al lapes demen.”
Msye Madigra ki ti’n byen dakor e ki ti annan konfyans avek Soungoula ti donn li set mil roupi. I ti dir avek li, “Mon annan konfyans avek ou e mon estim ou koman en zantiyonm. Pour ozordi al okip ou labwet e nou ava rezwenn demen.”
Soungoula ti forse koz en kou Angle apre ki i ti’n ganny sa gro larzan ki zanmen i ti’n deza gannyen pandan tou son lavi. I ti dir, “All right sir, I’ll see you tomorrow.” I ti koul sa ta larzan dan son gran pos.
Msye Mardigra ti dir avek li, “Eksa ou nobou mord mord morso Angle.”
Soungoula ti reponn, “Me mwan manrmay borlanmer mwan. Angle, sa mon kwi
vide.” I ti balans lanmen e dir, “Tatar, bay bay, see you.” Anmenmtan i ti dir, “Mon lipye anmenn mwan!” I ti al kot li dan son tron pye sandragon sek e i ti al fer son rezon. Sa swar, i ti mazinen e i ti dir dan limenm, “Aprezan mon’n pare. Mon’n ganny ase larzan avek en msye gran zorey, aprezan mon ava kapab al fer fize dan lotel anvil parey mon bann kanmarad. Me selman mon bezwen ganny en palto nwanr ki ava al byen avek mon vye kastor nwanr. Epi, fodre detrwa bolpenn ki’n aret servi.”
Lannmen, byen granmaten, Soungoula ti leve. I ti al tranp dan brousay pre avek payot Konper Zako pour veye ki ler i sorti. Ver set er bomaten, Konper Zako ti desann borlanmer. Soungoula ti konnen ki zako ti reste li tousel e de ki i ti’n ariv en bon distans avek son payot, Soungoula ti sorti dan lapay kot i ti’n maske. I ti antre dan payot Konper Zako e ti fouy partou. I ti war en vye palto nwanr ki Konper Zako ti’n marye ladan e i ti met lo lili. I ti met son vye kastor lo son latet. Apre i ti pas kot ferblan salte e ranmas bann bolpenn ki dimoun ti’n zete. I ti kros zot avek son pos palto. Ti napa koman li! I ti desann anvil kot sa lotel kot i ti’n war bann dimoun pe fer fize. I ti antre anndan. Koman i ti antre, en travayer lotel ti vin zwenn li e dir,
“Wi Msye, ki ou oule mon fer pour ou?”
Soungoula ti dir, “Mon oule war met lotel.”
Sa travayer ti fer li war met lotel, I ti vin kot li e dir, “Wi Msye, ki ou oule mon fer pour ou?”
Soungoula ti reponn, “Mon oule ganny lospitalite dan ou lotel parski mwan mon en etranze ki sorti Kanada. Mon pou reste dan ou lotel pour en semenn.”
Met lotel ti dir, “Tre byen Msye. Ou ava kapab ganny en lasanm. Eski ou kapab dir mwan ou non silvouple?”
“Mon non i ‘Sir Greyboy Mistergrey.’ Mon en Kanadyen Franse. Mon koz tou langaz e menm langaz kreol mon nobou mord en pti pe.”
Alor sa Msye ti fer antre son non e enform li ki pri lotel pou sarz li. Ler i ti’n dir li, Soungoula ti dir, “Never mind, man makes money.”
Alor, Soungoula, dan son enn menm vye resanz letof ti fer fize tou le zour dan lotel. Son dezir ti’n akonpli. Me bann travayer lotel ti pe komans dir avek kanmarad, “Me sa ‘Sir Greyboy Mistergrey’ i annan zis en resanz sa, parski tou le zour ou war li dan sa enn menm.” Ti annan parmi ki ti dir,
“Petet i annan plizyer parey ki fer ou krwa r i annan zis enn, parski bann zans ris koumsa pa antren zafer resanz pour gete si tou i menm kouler ouswa non.”
Li, Soungoula ti tande sa ki zot ti pe dir lo li, me i ti fer konmsi i pa ti konpran ditou. Bann travayer osi ti krwar ki ‘Sir Greyboy Mistergrey pa ti konpran sa ki zot ti ape dir, parski zot ti krwar ki i vreman sorti Kanada. Soungoula ti kriye an angle, “Three whisky please.”
Zot ti al servi li. I ti pe larg dilo brit e i ti pe depans plis ki mil roupi par zour. Dan tou zwe larzan i ti ladan, me zanmen i ti gannyen parske i ti pe zwe an foupanmal vi ki i pa ti’n rente pour ganny sa larzan. I ti zwe kart, bingo e avek tousala son set mil roupi ti pe fini san ki i ti pran en ka. Ler i ti dormi aswar i ti sou. Bann travayer lotel ki ti pas kot li avan ti depouy li parski i ti dormi avek larzan dan pos.
Son laranzman avek met lotel ti pour li pey son kont dernyen zour ki i ti pou kit Sesel par son avyon spesyal pour Kanada. Me dan son pe tro fer fize i ti bliye ki ti annan lotel pour peye. I ti kontinyen bwar larak e zwe larzan. I ti apel tou bann travayer e dir zot, pran sakenn zot kalite boutey labwason ki zot kontan e kantite ki zot oule, apre mark lo son kont e al donn avek sef lotel pour azout tou son kont ansanm. I ti dir avek zot, “Mon pa ‘mind’ larzan mwan. I ti dir, “Mon bezwen reste zis en semenn isi dan zot zoli pti pei. I byen regretan pour mwan kit zot si vitman koumsa, me ki ou a fer ? Mon bezwen ale parske mon avyon spesyal pou vin sers mwan lo erport dimans 4 er apremidi. Mon pa kapab reste pli lontan ki sa parske mon annan bann laferm pour mwan al geteki mannyer travay lo la pe marse. Mon annan en lizin ki fer loto, en gran konpannyen bato touris ki apel ‘Kunrad Line’. Mon osi annan en gran lizin ki fer avyon, ‘Canadian Airways Company’, e pli gran konpannyen tren elektrik ki annan Kanada. Tousala pour mwan menm. Ki mon pou fer avek larzan?”
Bann travayer lotel ti pran sakenn en boutey wiski lo son kont e zot ti anmenn se zot. Zot ti dir, “Sa i vreman en bilyonner.” Salerla zot pa ti konnen ki Konper Soungoula, (alyas Sir Greyboy Mistergrey) ti pe al lo serk e lo lapay.
Ler ti’n ariv sizyenm zour, savedir lavey ki son semenn dan lotel ti’n fini, Soungoula ti fer en kou rezon. I ti kont son larzan e war ki ti reste li zis nef san roupie k de trwa pti sou dan son pos. Me i pa ti ankor tir larzan pour pey lotel, ki i ti devret fer lannmen bomaten, zour son depar. La, i ti komans trakase. Anmenmtan, lasyer frwad ti koule lo li. I ti kalkile e dir dan limenm,
“Ki betiz mon’n fer avek mon larzan? Aprezan sa pti morso ki reste, ki mon pou fer avek? I ti al kot ti pe zwe ‘Bingo’ dan lotel, an krwayan ki i ti a kapab kriy de trwa parti e ki si i ti kriy parti dyakpot, sa ti a fer li trouv en pti laklerte.
I pa ti tarde. I ti komans zwe bingo. I ti aste par douz kart ansanm me i pa ti kriye menm. Son pti kas ti pe fini tou. Alor i ti zwe demyen parti. Dyakpot ti de mil roupi lo 51 bi. Soungoula ti mazinen, “Si mon ganny sa dyakpot mon al tou. I ti bwar sa detrwa kas ki ti reste li dan son fon pos. I ti sou e i ti komans pa konpran nimero lo kart, apre i ti komans dekontrole. Ler ti kriy nimero pour fer 45enm, Soungoula ti kriye dan fou, “House!”
Tou bann dimoun dan lotel ti bat lanmen. Zot ti dir, “I vre ki pti lasours i koul dan gran larivyer. Get sa msye kanadyen i annan en kantite larzan, premye dyakpot limenm ki gannyen.” Ler kriyer bi ti abiy kart ki Soungoula ti’n kriy dyakpot lo la i ti dir, “House” bougi. Soungoula ti sote kot i ti pe asize e sa pyes fey lantannyen sek ki i ti’n pyeste son fon kannson avek ti glise e son lake ti sorti en pti bout an deor. I ti santi fre deryer li. I ti tate e war ki son bout lake ti pe komans sorti par sa trou. Ler i ti ganny sa sok bougi, i ti desoule deswit. I ti asiz lanmenm. I pa ti kapab bouze pangar bann dimoun ti a war son lake.
Sa kriyer bingo ti dir li, “Bad luck, gentleman.”
Soungoula ti reponn, “Yes, bad luck.”
En bann dimoun ki ti pe zwe bingo ti dir, “Ar. Sa ki i fer li sa, si i’n kriy en parti bougi? Sa i en gran milyonner sa.” Me salerla, zot pa ti konnen poudir pov Soungoula alyas ‘Sir Greyboy Mistergrey’ ti lo lapay e dan en gran traka. I ti pe mazin dan limenm,
“Ki mon pou fer? La mon’n pi. Anmenmtan, i ti pe mazinen ki si i ti leve kot i ti ete, son lake ti pou sorti andeor son fon kannson. Alor i ti asiz lanmenm ziska zwe bingo ti fini. Koman tou bann kliyan ti al dan lasanm, Soungoula ti fer konmsi i ti sou menm. I ti glis vitman e al 1o son lili. I ti dormi vant anler pour personn pa war son lake. Ler serviter ti vin apel li pour al dinen i ti dir,
“Mon lestoman pa normal aswar, mon pa oule dinen.” Anmenmtan, i ti pe fer travay son lespri, ki mannyer i ti pou fer pour li sove pour li pa pey sa met lotel. Alor i ti pran en pti laklos lo pti latab akote son lili e i ti sonnen. En serviter lotel ti vini.
Soungoula ti dir li, “Al apel met lotel. Mon byen bezwen war li.”
Sa serviter ti al apel li. Ler i ti arive, Soungoula ti dir avek li, “Ozordi mon dernyen zour ki mon dormi dan ou lotel parski demen ou konnen ki mon bezwen al dan mon pei par mon avyon spesyal 4 er apremidi.” I ti kontinyen, “Alor mon’n fer apel ou pour gete si ou pou kapab fer mwan ganny enn ou drayver pour anmenn mwan Lanmizer la aswar, akoz mon byen bezwen ariv kot enn mon zanmi Kanadyen ki reste laba. Mon annan bokou biznes pour mwan fer e si ou dakor pour fer mwan ganny enn ou drayver ozordi, ou ava met tou ansanm lo kont ki mon peye demen.”
Met lotel ti byen dakor. I ti dir, “Sertennman, mon byen kapab fer ou ganny enn mon drayver konmela menm.” I ti fer apel en drayver deswit e i ti dir li, “Al anmenn ‘Sir Greyboy Mistergrey’ Lanmizer kot i a dir ou debark li epi mon ava pey ou pour ou kours.” Drayver ti al kot Soungoula ti pe alonze lo son lili e i ti dir,
“Yes, Sir I’m ready.”
Soungoula ti reponn, “All right, I’m coming.”
Drayver ti desann touzour kot son loto e i ti ouver laport deryer e esper sa gran msye. Soungoula ti leve lo son lili e tenny lalimyer. I ti get dan lasanm en kliyan ki ti’n al pronmnen e i ti dekros en gran dyaket ki ti anpandan e i ti met lo li pour kouver sa bout lake ki pa ti oule reste anndan. I ti desann leskalye e i ti war son drayver ki ti’n debout ‘attention’ akote laport ouver loto, pare pour ‘Sir Greyboy Mistergrey’ anbark dan son loto. Soungoula pa ti tarde, nek i ti koul dan taksi e asiz lo kousen deryer. I ti met son kas lo son sou e dir avek drayver, “Dray dousman parski mon oule get byen labote Sesel pour ladernyen fwa.” Pov drayver ti bezwen anmenn li dousman ziska Lanmizer.
An arivan lo oter Lanmizer, Soungoula ti dir, “Debark mwan lanmenm, al vir ou loto e esper mwan.” Soungoula ti sorti dan loto. Ler i ti pe al pran semen pour li al dan son bwa kot i ti reste, i ti dir avek drayver an angle, “Wait for me till I come.”
Pov drayver ti dir, “All right Sir.”
Soungoula, dan son gran dyaket vole, ti fer konmsi i ti pe al en pe lwen. Enn ler, drayver ti alim en sigaret, Soungoula ti nek fons dan brousay e al dan son siko sandragon ki ti son lakaz. An arivan dan son siko dibwa sek, Soungoula ti’n fatige telman i ti’n taye pangar dimoun ti a war li. I ti tonm dan son trou e i ti dormi dan son gran dyaket vole. Enn ler i ti koz tousel e dir, “Mwan Soungoula kantmenm zis sis zour mon’n byen anmize mwan osi parey touris. Kantmenm mon pa a pas ankor dan en lotel pandan leres mon lavi, sa pa fer nanryen parski mon’n konn son gou e mon’n byen anmize e fer fize lo depan sa met lotel gran zorey.”
Salerla, pov drayver ti ankor pe esper ‘Sir Greyboy Mistergrey!’ I ti espere ziska onz er diswar e apre i ti dir, “Me la i tar, sa gran msye pa pou vini sa.” I ti oule ale me en ler i ti mazin dan limenm, “Si mon ale e kit sa gran msye isi dan Lanmizer mon a ganny rapor avek mon sef.” I ti ganny pasyans e esper ankor.
Ler ti’n ariv 1 er bomaten, sa met lotel ki pa ti ankor war drayver arive avek son kliyan lotel sirtou en gran msye etranze, ti dir, “Pa posib in bezwen ariv kek aksidan avek loto, depi wit er diswar sa drayver in al anmenn li e la enn er e zot pa ankor retournen menm.” I ti dir avek en lot drayver, “Anmenn mwan Lanmizer e mon ava al gete ki’n arive. Fotespere pa’n ariv okenn danze avek loto ki ‘Sir Greyboy Mistergrey’ ti ladan.”
An arivan lo oter Lanmizer, zot ti war sa pov drayver ankor pe espere menm. Met lotel ti demann avek li, “Me ki’n arive ki zot ankor isi ziska sa ler?”
Sa drayver ti reponn, “Mon ankor pe esper sa msye menm, i pa ankor vini ziska aprezan.”
La, met lotel osi ti donn lanmen espere ziska lizour ti fer, me i pa ti arive menm. Alor zot ti desann anvil. Sa met lotel ti al fer deklarasyon avek lapolis ki enn parmi son bann kliyan sorti Kanada ki ti’n al dir orevwar enn son zanmi Lanmizer depi 8 er, pa ti ankor retournen menm ziska sa ler. Lapolis ti al pran lenformasyon avek bann zofisye konsernen avek rikord pasaze si ti relman annan en ‘Sir Greyboy Mistergrey’ ki ti’n ariv Sesel par en avyon spesyal sorti Kanada. Bann zofisye ti dir zot ki ti napa okenn avyon spesyal sorti Kanada e ni en ‘Sir Greyboy Mistergrey nonpli.
Alor lapolis ti dir avek sa met lotel,
“Les mwan dir ou en keksoz, krwar mwan ki en soungoula ki’n fer ou anmenn lour, parski napa okenn dimoun ki annan sinyatir ‘Mistergrey’ zis lafanmir Soungoula ki siny ‘Mistigri’ e pa lot ki Soungoula menm ki’n vin donn ou sa fo non. Olye dir ou i apel Gribouy Mistigri, in donn non ‘Greyboy Mistergrey’ pour fer son non pli nob. Anmenmtan, in fer ou ranmas lour. Sa i en pwa ki ou pa pou zanmen bliye pandan tou ou lavi.”
Sa met lotel ti dir avek lapolis, “Mon kapab krwar sa ki ou’n dir mwan. Me les li sa voler la, i a touzour vole menm. I ava kontinyen vol keksoz son kanmarad ziska en zour i a ganny son mark arete.”
Depi sa zour, tou bann met lotel ti ganny en bon leson. Sak fwa ki en kliyan ti ariv dan zot lotel, zot ti al kontakte seksyon limigrasyon pour gete si ti vreman annan non sa pasaze pangar konper Soungoula alyas ‘Sir Greyboy Mistergrey’ ti a vin zwe son rol pour fer zot anmenn lour ankor.